İmparator Justinyen’in dönemi, Bizans’ın yükseliş devridir. 521’de konsül olduğu, resmi hükümdarlık dönemi 527-565 yılları arasında olmasına rağmen, imparator olup taç giymeden önce de, amcası İmparator Justinus’un döneminde de iktidarda olduğu, hükümdarlığının 518 yılında başladığı söylenir.
Hipodrom’daki araba yarışlarında Maviler hizbine dayandı; böylece onların rakibi Yeşiller hizbinin nefretini kazandı.
İmparator I. Justinyen, Ravenna San Vitale mozaiklerinden detay.
Nika Ayaklanması (532), Bizans tarihinin en önemli ayaklanmasıdır.
İmparator Justinyen devrinde kışkırtılan Maviler ve Yeşiller arasındaki parti kavgaları, Justinyen’in açıkça Mavileri desteklemesi; Doğu sınırlarını Sasanilere, Tuna’daki sınırları da Slavlara ve Bulgarlara karşı korumak için gerekli olan yeni vergiler ve eski aristokrasinin hoşnutsuzluğu Hipodrom’daki hiziplerin çekişmesine yansıdı. Kiliselerin mallarına el konması, farklı Hıristiyan mezheplerin yok edilmek istenmesi, yönetimin adil olmadığının düşünülmesi ile yükselen politik tansiyon, Kapadokya Valisi’nin kötü yönetiminden hoşnut olmayan Maviler ve Yeşiller’in ilk defa kendi aralarındaki düşmanlığa son vererek birlikte ayaklanması ile ortaya çıkmıştı. İmparator Justinyen, Hipodrom’a elçi göndererek halkla görüştü ama, ikna edemedi. Valinin görevine son vereceğini bildirmesi de işe yaramadı. İsyancılar şehrin birçok binasını, bu arada bugünkü Aya Sofya’nın yerindeki bazilikayı da ateşe verdiler. Halk, eski imparatorlardan Anastasyus’un yeğenini imparator ilan etmiş, Justinyen tahtı terk edip kaçmayı düşünmüş ama Teodora, sarayda yapılan bir toplantıda buna karşı çıkmış, bunun üzerine Justinyen, kaçmaktan vazgeçerek, ayaklanmayı bastırma işini komutan Belisarius’a vermiş, ayaklanmanın altıncı gününde Belisarius isyancıları Hipodrom’a toplamış, 30-40 bin kişiyi öldürterek isyanı bastırmıştı.
Ayaklanmada şehir 5 gün yanıyor ve şehrin yarısı tahrip oluyor. I. Konstantin ve ondan sonraki imparatorlar zamanında yapılmış pek çok eser tahrip oluyor, Aya Sofya dahil. Justinyen Aya Sofya’yı neredeyse yeniden inşa ediyor (537), şehirde büyük çaplı imar yapıyor. Justinyen, Konstantinopolis’te 30 kadar kilise yaptırmıştı. Küçük Ayasofya, Aya Sofya ve Oniki Havari Kiliseleri anıtsal nitelikte olanlardır. Aya Sofya’nın yıkılan kubbesi beş yıl süren bir onarım gerektirmişti.
Bizans tarihçileri, Haliç üzerindeki ilk köprünün Justinyen devrinde yapıldığını, adının Aya Halinikos Köprüsü olduğunu yazar. (Bizim bildiğimiz ilk Galata Köprüsü 1845 yılında inşa edildi.)
Eserin bütününü bir araya toplayarak ilk kez bastıran, 1583 yılında Fransız humanisti Dionysius Gothofredus olmuştur. Cenevre’de yapılmış olan bu ilk baskı, uzun zaman model olarak kalmıştır. Fotoğraf:lasecretariadelmarques.wordpress.com
Justinyen, Hadrianus’tan (117-138) beri çıkarılmış tüm yasaları ve II. Theodosius’un yaptırttığı hukuki çalışmaların (Codex Theodosianus, 438), yeniden değerlendirilmesi için 528 yılında on hukukçudan oluşan bir komisyona havale etti. Komisyon, çelişkileri gidermek, birleştirme ve değiştirme yapmakla görevlendirilmişti. Oluşturulan dört bölümlük eser, Ortaçağda Corpus Iuris Civilis adı ile biraya getirilerek Roma Hukuku’nun temel bilgi kaynağını oluşturdu. Matbaanın icadının yapıldığı 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaran bugünkü biçimiyle bir arada basılmaya başlandı. Corpus Iuris Civilis ‘in üç bölümü (Institutiones, Digesta ve Codex) Justinyen zamanında tasarlanmış ve dördüncü bölüm (Novellae), derlemeye Ortaçağ’da eklenmişti.
Justinyen’in hazırlattığı Corpus Iuris Civilis, günümüze kadar intikal etmiş önemli bir eserdir ve İmparator ününü büyük ölçüde bu esere borçludur. Klasik Dönem Roma Hukuku hakkındaki bilgilerimiz önemli ölçüde Corpus Iuris Civilis’e dayanmaktadır. Roma Hukuku’nun Avrupa’yı etkilemesi bu eser sayesinde olmuştur.
Bu hukuki düzenleme gerçek bir bürokrasinin oluşmasını sağladı. Justinyen eski Roma’dakinden daha verimli ve ileri bir hukuk sistemi geliştirdi. Köleleri serbest bırakmayı ve toprak satmayı kolaylaştırdı, dulların miras hakkını garanti altına aldı, babaların çocuklarının hayatları üzerindeki kesin gücü azalttı. Boşanma, Kilise’nin karşı çıkışına rağmen devam ettirildi. Kadınlara, kölelere ve çocuklara daha fazla haklar tanındı. Ama ceza yasaları Roma’nın eski yasalarından daha sert hale getirildi. Bu dönemde eşcinseller baskıya uğradı, oğlancılar hadım edildi ve pagan inançlarını sürdürenler öldürüldü. 529’da son pagan okulları kapatıldı ve filozofların ders vermesi yasaklandı. Justinyen paganizmin son kalesi olan Atina Üniversitesi’ni de kapatmıştı.
Lorenzo Lotto’ya (1480-1557) atfedilen, Justinyen’in komisyon üyelerinden kanun kitabını alışını gösteren tablo. Fotoğraf:arthistoriesroom.wordpress.com
Justinyen devrinde kısa bir süre için bile olsa Cebelitarık Boğazı’na kadar olan topraklar, Korsika, Sardunya, Balear Adaları, Sicilya, Roma, Ravenna Belisarius tarafından alındı, doğuda Sasaniler yenildi. 552 yılında Belisarius’un yerini alan komutan Narsisus’un zaferleri de eklenince Bizans İmparatorluğu Katalonya ve Provence dışında, Akdeniz’in neredeyse tümüne egemen oldu. 559’da Batı Hunları Konstantinopolis önlerine geldiklerinde Justinyen ilk kez sefere çıkmış, barışı parayla satın almıştı.
Batı’da pek çok yerin geri alınarak imparatorluğa dahil edilmesi, Justinyen’i Roma’ya taşınmaya yöneltmedi. Bu bağlamda, Konstantinopolis’in başkent olduğu teyid edilmiş oldu.
Justinyen zamanında Konstantinopolis nüfusunun 600.000 olduğu tahmin ediliyor.
Bu dönemde iki kez veba salgını oldu: 541 ve 558 yıllarında.
Hindistan ve Etiyopya üzerinden gelen salgın, bütün Akdeniz limanlarına gemilerle ulaşmıştı. Konstantinopolis nüfusunun yarıdan çoğu ölmüştü. Justinyen de hastalığa yakalanmış ama hayatta kalmıştı. İmparatorluk nüfusundaki bu azalma, kaynakların da daralmasına yol açmıştı.
Justinyen alt tabakadan kişilerin bile görüşebildiği, kendisi ile irtibat kurulabilen bir imparatordu.
İpek dokuma Justinyen devrinde ipek böceği kozalarının Çin’den rahipler tarafından kaçırılışı ile başladı.
Justinyen Çanakkale ve İstanbul Boğazları’na gümrük binaları kurdurdu.
Biri Roma’da, biri Bizans’ta olmak üzere iki Konsül atanmasını Justinyen 541 yılında kaldırmıştı.
Justinyen’in karısı Teodora kendi başına bir anlatımı hak ettiği için onu İmparatoriçeler bölümünde anlattık.
83 yaşında ölen Justinyen’den sonra Bizans’ın yeniden parlak bir döneme geçmesi Makedonya Hanedanı ile oldu. 867-1056 yılları arasında yönetimde olan hanedanın kurucusu I. Basil (867-886), önemli imparatorları ise VI. Leo, VII. Konstantin Porfirogenitus ve II. Basil idi. Bu dönem, Justinyen’den sonraki İkinci Yükseliş Devri olarak anılır.
