- Ortodoks Kilisesi’nde ruhanilerin durduğu yer, (kutsal bema veya bima bölümü), cemaatten (naos’tan) bir paravan ile ayrılır.
- Ortodoks Kilisesi’nde orta nefi apsisten ayıran bölme önceleri basit bir bariyerdi, bu mimari ögeye Bizans kaynaklarında templon duvarı denirdi (Temple kelimesi buradan türetilmiştir). 11. yüzyıldan sonra bu bariyerin daha yükselerek bir paravan haline gelmesi ile burası bir ikonastasis/ikona taşıyıcı duvara dönüştü. İkonaları sergileyecek yerin artması ile ikona yapımında da artış oldu. 14. yüzyılda kilise ve katedrallerde çok katlı ikonastasisin kullanılmaya başlanmasıyla ikona yapımcılarına daha da çok iş düşmeye başladı.
- İkonaklast dönemden (726-842/3) sonra apsis ve kubbelerdeki haçların yerine neler yapılmasının uygun olacağı tartışmaları ikonografik hiyerarşinin tespit edilmesini getirdi.
- Kiliselerin süslemelerinde meleklere, ermişlere, peygamberlere hiyerarşik şekilde yer verilir. Baba resmedilmez. Apsis ve kubbede en kutsallar betimlenir. Apsisten çıkışa, kubbeden aşağıya doğru kutsallık azalarak devam eder. 9. yüzyıldan itibaren gelişen İkonografik hiyerarşide ana kubbede Hz. İsa ile başlayan kademelendirme, Meryem, İncil yazarları, İsa’nın ataları olduğu düşünülen Eski Ahit peygamberleri, Havariler, azizler (Ortodoksluk’ta 400’den çok aziz, osios denen yarı-aziz, azizliği tamamlanmamış olanlar vardır), şehitler, episkoposlar, imparatorlar, keşişler ile devam eder. İncillerde yer almayan tablolar genellikle nartekste (girişte) yer alır. En önemli olay veya olayın en önemli kişisi tam ortaya konarak dikkat o noktaya çekilir. En kutsal kişiler diğer figürlerden daha büyük çizilir.
- İkonastasis üzerindeki hiyerarşiye baktığımızda:
İsa, Meryem, Vaftizci Yahya, o kilisenin koruyucu aziz veya azizesi gibi despotik ikonalar birinci sırada,
Deisis tablosu (merkezde tahtına oturmuş Pantokrator İsa, sağında Meryem, solunda Vaftizci Yahya), ikinci sırada ortada (tabloda Vaftizci Yahya olmadığında sahneye yarım Deisis denir),
Deisis tablosu, en kutsal tablolardan biridir ve genellikle kiliselerin en yüksek yerinde betimlenir.
Pantokrator İsa, sağ elinin baş parmak, yüzük parmağı ve serçe parmağını birleştirmiş olarak Teslis işareti yapan; sol elinde İncil tutarak kendisine bakanları kutsayan İsa’dır. Pantokrator İsa elinde yazı tutuyorsa yazıda “Ben dünyanın nuru (ilahi ışık) ve ışığıyım (güneş gibi)” yazar.
Bu ikonada betimlenen Göğe Yükseliş sahnesinde İsa’nın solunda Musa, sağında Elia (İlyas) peygamberler vardır. İsa ile İlyas arasında çok ilişki kurulur, hatta İsa, İlyas’tır, denir. İsa’nın dirilişi esnasında gözü kamaşanlar, Havariler Petrus, Yuhannes ve Yakup’tur.
Fotoğraf:www.ortodoksluk.org
- Deisis tablosunun sağında solunda 12 yortunun (kutsal günlerin) ikonaları yer alır. Bunlar,
*Baş melek Cebrail’in Meryem’e gebe kalacağını bildirmesi (Evangelismos),
*İsa’nın doğumu (Genesis),
*İsa’nın mabede takdimi (İpapanti),
*İsa’nın vaftizi (Vaftisis),
*Tabor Dağı’nda İsa’nın suretinin değişmesi (Metamorfosis),
*İsa’nın mucizelerinden Lazarus’un dirilişi (Genesis Lazarus),
*İsa’nın Kudüs’e girişi (Vaioforos),
*İsa’nın çarmıha gerilişi (Stavrosis),
(İsa çarhıhta iken genellikle üç Meryem (Meryem Ana, Mecdelli Meryem ve İsa’ya mezarını veren Klopas’ın karısı Meryem) yan yana haçın yanında durur halde betimlenir.)
*İsa’nın dirilişi (Anastasis),
(Ortodoksluk’ta İsa’nın dirilişi, mezardan insan formunda çıkışı olarak resmedilmez. İnsanlığın kıyamet gününde dirilişi olarak betimlenir.)
*İsa’nın gökyüzüne yükselişi (Analipsis),
*İsa’nın ölümünden sonra toplanan Havariler’in üzerine Kutsal Ruh’un inişi (Pentikosti),
*Meryem’in uykuya yatması (Koimisis) tablolarıdır.
İstanbul, Burgazada, Aya Yorgi Manastırı ve Kilisesi’nin ikonastasisi.
Duvar resimleri ve ikonalarla süslü kilisenin ikonalarının bir kısmı gümüşle kaplanmıştır.
Fetih’ten sonra 100 yıl içinde İstanbul’daki tüm kubbeli kiliseler camiye çevrilmiştir. Kubbeli olmasına rağmen camiye çevrilmeyen ve hala kilise olarak işlev gören tek yapı Kanlı Kilise’dir. Bunun nedeni Fatih’in fermanıdır. Kanlı Kilise’nin ikonastasisi.
Aziz Barnabas Kilisesi ve Manastırı’nda çok katlı ikonastasis.
Gazimagosa, Kıbrıs.
Pechersk’li Ulu Theodosius anısına yapılmış yeraltı kilisesindeki altın ikonastasis, Kiev, Ukrayna.
Hayat Veren İlkbahar Kilisesi’ndeki ikonastasis. Kiev, Ukrayna.
Comment
“Long live the king”