Bizans İmparatorluğu 55 | Bizans’ta Mimari 5 Orta Bizans Dönemi

Orta Bizans Dönemi   9. yüzyıldan başlatılır, Latin işgalinin bitişine, 1261 yılına kadar sürer.

Yunanistan Ferecik’te 12. yüzyıl yapısı bir kilise. İzakios Komnenos’un bu kilisenin narteksinde gömülü olduğuna inanılıyor.
12.-13. yüzyılda harç varmış gibi duran ama geri çekilmiş tuğla ile örülmüş, gizli tuğla tekniği adı verilen teknikle inşa edilmiş olan bina, bu özelliğini kötü restorasyon ile kaybetmiş.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu

• Bu dönemi tanımlayıcı yapı tipi manastırlardır.
• Artık tek tip kilise kalmıyor. Merkezi 4 çeşit tip var. Her biri kubbeli, haç, oktagon ve kare kombinasyonları ile oluşmuş. Bu kiliselerin de neredeyse hepsi küçük. Bu dönemde yöresel mimari okullar doğuyor. Yunanistan’da kiliselerin dış yüzleri tuğla ile süslü yapılırken, Orta Bizans mimarisi İtalya’da kaba ve yöresel; istisnası Venedik’teki San Marko. Ama bu da Orta Bizans kilisesi sayılmaz. 11. yüzyılda yapılmış ama 6. yüzyıldaki orjinali taklit edilmiş. Orta Bizans döneminde kapalı Yunan Haçı planlı kiliselerin yapımında çoğalma görülür. Alışılmış üçgen dolgu yerine bir İran mimari ögesi olan çeyrek kubbe, pandantif, tromp kullanılır. Tromp kullanımına ilaveten, sekiz ayaklı destek sistemi ve üç tarafı kapalı ön yüzü açık Mezopotamya ve İran mimari elemanı olan eyvan ile cephelerde kufi hatları taklit eden bezemeler yapılır. Bu birşey yazmayan kufi benzeri motiflere süs kufileri denir. Diyarbakır iç kaledeki Aya Yorgi Kilisesi sekiz desteklidir. Bu dönemde yapılan eserler, Ermenistan’da ve Doğu Anadolu’da da vardır ama Orta ve Batı Anadolu’da görülmez. Stil, buraları atlayıp Ege Adaları ve Yunanistan’da da uygulanmıştır.

Studios Manastırı’nın taban mozaiği. Antrolak desenli bu mozaik, 1261 yılında Konstantinopolis’in Haçlıların elinden alınmasından sonra Mihael VIII. Paleologos tarafından yaptırtılmıştı.
Fotoğraf: İstanbul İmparatorluklar Başkenti, Stefanos Yerasimos, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.

• Orta Bizans döneminde, özellikle döşeme mozaiğinde, şeritlerle oluşturulmuş birbirine düğümlenen daire, kare, eşkenar dörtgen gibi geometrik motifler, bazen içinde bitki, figür ve haç gibi motiflerin yer aldığı, antrolak denen bezeme çok yaygın olarak kullanılmıştır. Antrolak, bir Orta Bizans ögesi sayılır. Pantokrator Manastırı Kilisesi, günümüzde Zeyrek Camii’nin döşemesi de antrolak desenlidir ama üzeri ahşap döşeme ile örtülüdür. Zeyrek Camii’ndan başka İstanbul’daki Gül Camii, Küçük Ayasofya ve Atik Mustafa Paşa Camii Orta Bizans dönemi yapılarıdır.
• Sicilya ve Güney İtalya’yı  Bizans ve Araplardan alan Normanlar burada 100-150 yıl hüküm sürmüşlerdir. Bölgenin mimarisi Yunan, Arap, Bizans etkilidir, buna İtalo Bizanten Üslup denir. Normanlar Bizans yapı ustalarından yararlanmışlardır. Zayıf kültürün, birkaç zengin kültüre birden hakim olması çok görülür. Venedik’te de Bizans etkisi çoktur.
• 12. yüzyıl yapısı Montreal Katedrali, bir bazilikadır, apsiste Pantokrator İsa, altında Meryem vardır, yazılar Grekçedir.