Diriliş Manastırı’nın içinden bir fresk.
Teselya Vadisi, Yunanistan.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
- Fresk ve mozaik, Roma teknikleridir.
- Ucuz bir uygulama olan freskin iki çeşidi vardır: Kuru fresk ve ıslak fresk. Kuru fresk (fresco secco), kuru sıva üzerine yapılır, uygulaması kolay, renkleri cansızdır. Bu uygulamada boya sıvanın üzerinde bir tabaka olarak kalır. Islak olan ise (fresco buono) yaş sıva üzerine yapılır. Duvarın küçük bir kısmına sıva yapılır, üzeri boyanır, sıva ve boya beraber kurur, boya sıvanın bir parçası olur. Sıvanın kireci bol tutulur, mümkün olduğunca beyaz yapılır ki üzerine sürülen renkler canlı olabilsin
- Kilisenin duvarlarına yerleştirilen mozaik ve freskler kilise doktrinindeki hiyerarşiye uygun olarak yerleştirilirdi.
- Ana kubbe Cennet’i temsil eder ve İsa betimlemesi ile süslenirdi.
- Baba’nın halesi üçgen olurdu ve sık betimlenmezdi.
- İsa’nın boş tahtı da fresk ve mozaiklere konu olurdu.
- Edessa (Urfa) kralı Abgar’a iyileşmesi için gönderilen İsa’nın yüzünü sildiği mendil, mandilion ve Veronika’nın Havlusu kullanılarak ilk İsa çizimleri yapıldı denir. İlk çizimin de İncil Yazarı Aziz Luka’ya ait olduğuna inanılır. Bu çizimin ikona ve diğer medya ile yapılan çizimlere model teşkil ettiği düşünülür.
- Kiliselerin içinin mozaik veya fresk ile bezenmesinde hiyerarşik, topografik veya litürjik sistem uygulanırdı.
- Hiyerarşik Sistemde İsa, kilisenin en yüksek ve göksel noktası olan kubbeye işlenirdi. Onun altında önem derecesine göre sıralama yapılır, pandantiflerde yeryüzü ile gökyüzünü birbirine bağlayan kişiler olarak düşünülen İncil Yazarları; küçük kubbelerde 12 Havari; apsisin yarım kubbesinde Tanrı Anası betimlemeleri yer alırdı. Meryem’in hayatı ile ilgili diğer sahneler nartekse işlenirdi. Apsisin alt duvarlarına Kilise Babaları yerleştirilirdi. Hiyerarşik sistem yukarıdan aşağıya, yani dikey bir sistemdi.
- Topografik Sistem, yatay bir sistemdir. Resmedilen yerin, resmedilen olayın geçtiği yer gibi kutsal olduğu esasına dayanır. Dolayısıyla kutsal yerleri ziyaret etmek gerekmez. Bu yüzden Bizans yönetiminde kutsal yerleri geri alma fikri oluşmamıştır.
- Litürjik (ayin usullerine göre olan) Sistemde ise resmedilecek azizlerin seçimi bulunulan yere göre seçilir, yerel azizlere yer verilir.
- Her aziz ve azizenin ayin günü vardır. Resmedilirken yortular ve azizler kilise takvimine göre dizilir. Kapalı Yunan Haçı planı, resimleri düzgün dizebilmeye uygundur.
- 9. yüzyıldan sonra yapılan kiliseler bu sistemlere uyularak resimlendi. Şimdi İstanbul’da bu üç sistemi de gösteren örnek yok, ya yıkıldılar ya da camiye dönüştürüldüler.
- 9. yüzyıldan itibaren resimleri mekandan soyutlama yoluna gidilir, resmin arkası, fon boş bırakılır.
- Yine aynı yüzyıldan itibaren tüm kaynaklar perspektif sorunundan bahseder. Bizans’ta resmin daha iyi algılanabilmesi için perspektif ayarlanır, ters perspektif kullanılır. Ters perspektif, Rönesans öncesi kullanılan, matematiğin değil, dini kuralların geçerli olduğu perspektiftir. En kutsal olan en büyük çizildiği için, resmedilenler kompozisyonda bulundukları yere göre değil, en kutsal ile olan durumlarına göre betimlenirler. Bu yüzden ön planda olan tüm kişiler merkezdeki en kutsaldan küçük çizilirler. Böyle bir perspektifle varlıkların ayrıca, izleyiciye uzak kesimleri, bugün alıştığımız gibi daha küçük değil, daha iyi algılatmak amacıyla daha büyük çizilir.
- İsa, yeraltı dünyasının kapılarını kırar, Süleyman ve Davut peygamberleri (İsa, Davut soyundan gelir), Adem ile Havva’yı kurtarır. Orta Bizans betimlemelerinde İsa, Havva’yı değil, Adem’i elinden tutup kaldırır. Son dönem Bizans resminde ise ikisini de tutup kaldırır. Havva’nın eli şalı ile örtülüdür; kutsal şeyi çıplak elle tutmazlar.
- Çarmıha gerilme betimlemelerinde İsa’nın başının üzerinde görülen INRI, Isus Nazaret Rex Judayon, Nasıralı İsa Yahudilerin Kıralı, anlamına gelir.
- Katolik betimlemelerinde İsa ahırda, Ortodoks betimlemelerinde İsa mağarada doğar.
- Kilise banileri 9. yüzyıldan sonra nartekste betimlenmeye başladı.
- Meryem ve İsa’nın hayatına dair olan sahnelere siklus denir.
- Kiborion, Bizans resminde kutsalı temsil eder.
- 11. yüzyıldan sonra resmin içine mekan girer.
- Paleologoslar döneminden kalma ikonaların sayısı çoktur ve bunlar da fresklerdeki gibi hareketlerde özgürlük, daha insani duruşlar ve zengin renkleri ile Bizans ikonasının soyluluğunu ve zarafetini kabul ettirmişlerdir.
Diriliş Manastırı’nın içinden bir fresk.
Teselya Vadisi, Yunanistan.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Bizans İmparatorluğu, Bizans Sanatı, Diriliş Manastırı, Edessa, fresco buono, fresco secco, fresk, Fresk ve mozaik, Hiyerarşik Sistem, INRI, Isus Nazaret Rex Judayon, Kiborion, litürjik, mandilion, mozaik, Paleologoslar dönemi, siklus, ters perspektif, Teselya Vadisi, Topografik Sistem, Veronika’nın Havlusu, Yunanistan
Leave A Reply