Gansu Bölge Müzesi’nde Tang Dönemine ait eserlerin sergilendiği vitrin.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2018.
Geç Dönem Zhao/Chou Hanedanı’ndan (329-352) kaçan Tobalar, Kuzey Çin’in tekrar zaptı için uğraşmayı bırakmamıştı. Çin diplomasisi savaştan daima daha etkiliydi. Doğu Türkleri Batı Türklere, Batı Türkleri de Doğu Türklere ve Tobalar’a karşı kışkırtıyorlar, böylelikle başarı kazanıyorlardı. 600-602 yılları arasındaki savaşlar diplomatik başarıları sayesinde, Türklerin arasında kargaşa çıkmasını sağlayarak, lehlerine sonuçlanmıştı (1). Türklerden başka, bütün Sui devri boyunca Kitan adıyla anılan Moğol idaresi altında bulunan kavimler cemiyetiyle, Kore ve Tibetliler ile de savaşlar devam etmişti (2). Savaşlar çok pahalıya patladığı gibi entrikalar da çok masraflı idi. Aynı zamanda Büyük Kanal inşaatı da devam ediyordu. Sui İmparatoru Yang muazzam saraylar inşa ettiriyor, kalabalık maiyeti ile beraber bütün memlekette durmadan seyahatler yapıyordu. İmparatorun devamlı seyahatleri kısmen eğlence, kısmen de ihtilallere mani olmak için tedbir olarak, doğrudan her bölgeyi bizzat kontrol edebilme amacıyla yapılıyordu. 615 yılında Türkler tarafından hezimete uğradığında genç kumandan Li Shimin, Türklerin yanında bulunan bir Çinli prenses vasıtasıyla uçurduğu haberle Türklerin kuşatmayı kaldırmasını sağlamıştı ama her yerde de isyanlar başlamıştı (3).
Bugünkü Shanxi eyaletinin valisi Tang Dükü Li Yuan, kuzeni Sui hükümdarı İmparator Yang’a (hd. 604-618) karşı ayaklananlar arasındaydı. Dükün kızı Prenses Pingyang (598-623) da kendi kuvvetleriyle ayaklanmada babasına yardımcı oldu. Başkent Chang’an ele geçirilince Li Yuan kendini Gaozu (618-626) adıyla imparator ilan etti. Oğlu Li Shimin sekiz yıl sonra babasını kendi lehine tahttan çekilmeye zorlamadan önce, iki erkek kardeşini ve onların on oğlunu öldürtmüştü. Li Shimin, İmparator Taizong adıyla 626-649 yılları arasında hüküm sürdü (4).
Li Shimin’in Türklerle ilişkisi 615’ten daha eskiye dayanıyordu. Ailesinde eskiden beri Tobalar’dan kız almak adetti. Bundan, o dönemde Türkler arasında Toba partisinin öne çıktığı anlaşılıyor. Ailesinin Çinlileşmiş Tobalar’dan olduğu da düşünülür. Sui’leri bertaraf etmek için 617’de Türklerle ittifak halinde, onlarla birlikte Chang’an üzerine yürüdüğü de bilinir (5).
Tang Hanedanı, Türk boylarıyla ittifak içinde kurulmuştu (6). Tanglar, Doğu Türklerinin yardımı ile tahta çıkmışlardı. Batı Türklerinin hakanı Sui devrinde olduğu gibi, Tang devrinde de başkentteki sarayda yaşıyordu. Tang dönemi Doğu Türklerinin en parlak dönemi olmuştur. Doğu Türklerine sonradan Kuzey Türkleri denmiştir (7). 627’de kargaşalıklar başlayınca Çinliler 629-630’da Doğu Türklerini hakimiyet altına almayı başardılar ve hakanları Chang’an’da imparatorun sarayında yaşamak zorunda kaldı. Şefleri Çin ordusuna alındı, asilzadelerin oğulları da imparatorun sarayında yaşıyordu. Doğu Türklerin yanında bulunan ve onlarda ümidi olan Sui ve Toba sülalelerinin ümitleri neticesiz kaldı. Batı Türklerin Tibetlilerle ittifakı Çin için tehlike teşkil etmeye devam ediyordu (8). 640’a kadar bütün Türkistan havzası Çin himayesi altındaydı. 640-650 yıllarında Uygur isyanları yaşandı (9).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Çin Tarihi, Wolfram Eberhard, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. Sayfa 194.
(2) A.g.e., sayfa 195.
(3) A.g.e., sayfa 196.
(4) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 59, 60.
(5) Çin Tarihi, sayfa 197.
(6) Rönesanslar, Jack Goody, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. Sayfa 260.
(7) Çin Tarihi, sayfa 202.
(8) A.g.e., sayfa 203.
(9) A.g.e., sayfa 204.
Leave A Reply