Yang Guifei’nin öldürülmesinin imparatoru çok üzdüğü bu yüzden tahttan çekildiği, onun tahttan çekilmesinin Çin saray kültürünün en parlak dönemlerinden birinin sonunu getirdiği düşünülür (1). An Lushan, Uygurlar tarafından mağlup edildi. Uygurlara ödül olarak 10.000 top ipek verildi, ayrıca yılda 20.000 top vermeyi de vaad ettiler. An Lushan’a (703-757) suikast düzenlendi ama çok geçmeden An Lushan’ın Türk generali onun yerini aldı ve Doğu Çin’in o kadar büyük bir kısmına hakim oldu ki, onu yenebilmek için tekrar Uygurların yardımı gerekti. Türk general, oğlu tarafından katledildi (2). 763 yılına gelindiğinde imparatorluk zor durumdaydı. Tahsil edilen vergiler hükümet organlarına ulaşmıyor, bu yüzden sürekli yeni vergiler konuyor ve halk eziliyordu. Devlete tabi olmayan büyük ordular beslemek zorunda kalmışlardı (3).
843 yılında yabancı dinler yasak edildi. Yabancılara Çinliler gibi giyinmeleri emredildi; bu suretle yabancılar artık Çin vatandaşı sayılıyorlar, Çin kanunlarına tabi oluyorlardı. Yabancı dinlerin kaldırılması, dini bir hareket değildi, para tedariki için yapılmıştı. Budist mabet ve manastırlardaki bütün heykeller ile şahısların ellerindekiler eritilerek teslim edilecekti. O zamana kadar vergiden muaf olan rahipler, artık vatandaş olacaklardı. Mabetlere ait topraklar da artık vergiden muaf değildi. Bu kanun Taoizm’e uygulanmadı. O sırada hükümet hem Konfüçyüsçü hem de Taoist idi (4). 846’da reaksiyon başladı: Bu defa da Manastır Budizmi ile Konfüçyüsçülük taraftarları Taocuları uzaklaştırmaya çalışıyordu.
860’lı, 870’li yıllarda çıkan köylü ayaklanmaları yüzünden askeri valilerin yetkileri artırıldı, 10. yüzyılın başlarına gelindiğinde bu valiler artık emperyal hükümetin yetkisini tanımıyorlardı. İmparatorluğun kuzeyi ve güneyi bir kez daha bölündü (5).
Gansu, İpek Yolu’nda ticari ve kültürel açıdan köprü vazifesi görmüş bir kentti. Budist sanat da buradan, Hexi Koridoru’ndan geçerek ülkenin diğer yerlerine yayılmıştı. Hexi Koridoru, Çin’in Kansu Eyaletinde bulunan tarihi bir güzergahtır. Koridor, Tibet Platosu’nun kuzey kenarı boyunca uzanan bir vahalar dizesi olup Kuzey İpek Yolu’nun bir parçası olarak Kuzey Çin’den Tarım Havzası’na ve Orta Asya’ya tüccarlar ve ordu için en önemli rota idi (6).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2018.
Doğu ile Batı arasındaki ana iletişim kanalı olan İpek Yolu, Batı Han Hanedanı döneminde açılmış, en parlak dönemine de Tang Hanedanı döneminde ulaşmıştı. İpek Yolu’nun deniz güzergahı da bu dönemde açılmıştı. Stratejik konumu nedeniyle Luoyang, Sui ve Tang Hanedanları döneminde İpek Yolu’nun doğudaki başlangıç noktası olmuş, tüm yönlere gidecek malların nakil noktası, deposu işlevi görmüştü (7). Başkent Chang’an, 600.000 nüfusuyla dünyanın en büyük kentiydi (8).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 64.
(2) Çin Tarihi, Wolfram Eberhard, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. Sayfa 212.
(3) A.g.e., sayfa 215.
(4) A.g.e., sayfa 215.
(5) Kısa Çin Tarihi, sayfa 64.
(6)Wikipedia
(7) Gansu Bölge Müzesi bilgilendirme levhası.
(8) Rönesanslar, Jack Goody, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. Sayfa 261.
Leave A Reply