
Yapay Kaya #121, Zhan Wang, 2007.
Dağ, taş, kaya uzun ömür simgesidir. Bir kaya tasvir eden resim, Doğu Okyanusu’ndaki cennete bir göndermedir. Çin’in değişik bölgelerinde, taşları kutsal nesneler olarak gören bir kült vardı. Bunlara yağmur duaları yapılırdı. Erkek çocuk sahibi olmak isteyen kadınların oturdukları taşlar da vardı (1).
Kaya, Çin kültüründe özel yeri olan bir metafordur. Çinli bilginler, jeolojik süreçlerden geçmiş ve doğanın çok değerli bir parçası olan kayalara özel bir ilgi duyarlar. Doğal birer heykel olan taş ve kayaları, maddi ve manevi anlamlarıyla, insan ve doğa arasındaki bağı temsilen şehirlerde yarattıkları bahçelerde kullanırlar. Çin kültürü ve felsefesinden yola çıkan Çinli sanatçı Zhan Wang (1962-), 1995 yılından başlayarak Yapay Kaya adlı bir seri hazırlıyor. Sanatçı, kayaların paslanmaz çelik levhalarla kalıbını alıp levhaları pürüzsüz bir biçimde bir araya getirip cilalayarak şekil veriyor. Aynaya benzer yüzeyiyle çelik, etrafındaki her şeyi yansıtarak mekan algısını değiştirir. Sanatçı, geleneksel olana güncel bir müdahale ile izleyicinin hayal gücünü yenilemesini sağlar, maddi ve manevi kavramlarının yönünü değiştirir. Yaptığı, doğal olanı taklit etmek değil, yapay bir kaya yaratırken beş elementten biri olan metalle yapılan bağdaştırmaları da eserine katmış olur.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, İstanbul Modern Sanat Müzesi Koleksiyonu, 2018.
Çin’deki deyişlerden biri ‘Yumuşak sertten korkar, sert şiddetten korkar, şiddet ölmekten korkmayandan korkar’ (2).
İnsan davranışlarının hepsinin doğayla uyum içinde olması gerektiği Çin’de ana fikirdir (3). Suçlular sadece sonbaharda, her şeyin öldüğü mevsimde idam edilebilir. Bunun için de metal (kılıç) infaz aleti olarak kullanılır (4). Metal, sonbahar, üzüntü birbiriyle bağlantılıdır.
İki ilkenin, yin ve yang’ın cinsel birleşiminde beş element doğar. Bunlardan da on bin nesne oluşur (5). Bu beş element, etkileşimleriyle dünyanın işleyişini düzenler. Doğal bir olgu ya da üretilmiş bir nesneyle temsil edilirler (ateş, alev ya da fener ile vb).
Çin düşüncesinde beş element (tahta, ateş, metal, su ve yeryüzü) renkler, yönler, mevsimler, hayvanlar ve tatlarla bağdaştırılır.
Tahta, Doğu yönü, bahar mevsimiyle, mavi renk, insan organlarından karaciğerle özdeş bir elementtir. Ateş elementini beslerken besin çekerek kuruttuğu için toprağı olumsuz etkiler (6).
Ateş, Güney yönü, kırmızı renk, acı, keskin tat, yanık kokusu, tavuk ve tüylü hayvanlarla bağlantılıdır. Ateş, gündüze aittir. Eril ilke yang’i simgeler (7). İnsan vücudundaki yeri kalptir. Söndüğünde küle dönüşerek toprağı yarattığı söylenir. Eritebildiği metalle yıkıcı bir ilişkisi vardır (8).
Metal, Batı, beyaz renk, sonbahar ile bağdaştırıldığı gibi akciğerler, duyma, anlama fonksiyonları ile ve Çin tıbbında metal, burun ve üzüntü ile ilişkilidir. İnsan bedeninde akciğere karşılık gelir. Su içerir ama tahtayı yok eder. Zira ağaçlar metal aletlerle kesilir (9).
Su, Kuzey ve siyah renk ve yaz mevsimiyle; Ay ile bağdaştırılır. Dişil ilke yin’i simgeler. Su, geceye aittir (10). İnsan vücuduyla ilişkili olarak böbreklerle bağlantılıdır. Tahtayı ürettiği (ağaçlar) ama ateşi söndürdüğü kabul edilir (11).
Yeryüzü/Toprak, Merkez yön, sarı renk, iki sayısı, tatlı tat, evcil hayvan olarak öküz, beş hayvan tipi (kıllı, tüylü, pullu, zırhlı, çıplak) arasından da çıplak olan tahsis edilmiştir. Yeryüzünün mevsimlerle bağlantısı karışıktır. Eski Çin metinleri ‘yeryüzü taşır, gökyüzü örter’ der. Yeryüzünün simgesi kare, gökyüzününki dairedir. Yeryüzü ve gökyüzü tüm dünyayı ifade eder (12). Bu element, insan midesiyle eşleştirilir. Suyun özgürce akmasına engel olduğundan suyla negatif bir ilişkisi vardır. Oysa metali ürettiği düşünülür (13).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Çin Simgeleri Sözlüğü, Wolfram Eberhard, Kabalcı Yayınevi 2000. Sayfa 292, 293.
(2) On Sözcükte Çin, Yu Hua, Jaguar Kitap 2020. Sayfa 133.
(3) Çin Simgeleri Sözlüğü, sayfa 107.
(4) A.g.e., sayfa 217.
(5) A.g.e., sayfa 276.
(6) Semboller Nasıl Okunur?, Clare Gibson, Yem Yayın, 2013. Sayfa 153.
(7) Çin Simgeleri Sözlüğü, sayfa 44, 276.
(8) Semboller Nasıl Okunur?, sayfa 153.
(9) A.g.e., sayfa 153.
(10) Çin Simgeleri Sözlüğü, sayfa 276.
(11) Semboller Nasıl Okunur?, sayfa 153.
(12) Çin Simgeleri Sözlüğü, sayfa 107, 329.
(13) Semboller Nasıl Okunur?, sayfa 152.
Leave A Reply