Kağıdın, kitap basımının olduğu gibi, barutun ve mıknatısın da Çin icadı olduğu sanılmaktadır. Bu üç icat edebiyatın, savaşların ve denizciliğin çehresini değiştirmiştir.
Yaklaşık 2000 yıl önce kağıdı bulanlar Çinlilerdir. Kumaş veya ağaç kabukları parçalanıp hamur haline getirildikten sonra çerçevelere gerilerek kurutulurdu. Çerçeveden çıkarılıp kullanılabilen kağıt tipi ise 1040’larda icat edildi (1).
Çinlilerin basımevini 800 yılına doğru bulmuş oldukları söylenir (2). 868 yılında ahşap kalıplar kullanarak ilk kitabın basıldığı biliniyor (3). Elmas Sutra adlı Budist metin, muhtemelen dünyadaki bilinen en eski matbu kitaptır. Hem yazılı hem de resimlidir. Kitap 11 Mayıs 868’de ahşap kalıpla basılmıştı ve halka parasız dağıtılmak üzere hazırlanmıştı (4). 1040 yılı ise, Çinlilerin takılıp çıkarılabilen tipo kalıplarının kullanıldığı yeni bir baskı yöntemini icat ettikleri yıldır (5).
MÖ 59 yılında Roma Senatosu tarafından çıkartılan Acta Diurna ilk gazete olarak kabul edilir. Ama, Tang Hanedanı döneminde (618-907) çıkartılan saray genelgesi haberlere de yer verdiği için ilk gazetelerden biri sayılabilir (6).
Teaching Aid, Li Hongbo, 2014.
Beijingli sanatçı Li Hongbo (1974-), on binlerce ayrı yaprağı birbirine yapıştırarak elde ettiği blok üzerinde çalışarak akordeon gibi açılıp kapanabilen heykeller yaratıyor. Li, daha önce kitap tasarımcısı ve editör olarak çalışmış. Mermer ya da porselen görünümlü bu esneyebilen, uzayabilen heykeller, izleyiciler için sürprizlerle dolu. Sanatçı Budist kağıt sanatı ile de ilgiliymiş.
Fotoğraf: publicdelivery.org
Sui Hanedanı döneminde (589-618) Çin hükümet yetkilisi ve mühendis Ma Jun (ykl. 220-265), Güneyi Gösteren Şaryo denilen bir alet icat etti. Bu alet mıknatıs gücüyle değil, diferansiyel dişlilerle çalışıyordu. Ma Jun, ipekli dokuma tezgahlarını beş kat hızlı çalıştıran gelişmiş bir tezgah ve sulamada kullanılacak suyu yükselten bir çark da icat etti. Matematikçi Zu Chongzhi (429-500), pi sayısının değerini sekiz ondalık basamağa kadar saptayan ilk kişi oldu (7).
MS 1-100 yılları arasında Çinliler mıknatıs taşının (bir tür demir cevheri) kuzeyi gösterebildiğini keşfettiler. 1000 yılına gelindiğinde, gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasındaki farkı anladılar ve gemilerin rotalarını korumasını sağlayan pusulalar kullanmaya başladılar. 1915 yılında San Francisco’da düzenlenen Panama-Pasifik Uluslararası Fuarı’nda Wan’an pusulası, güneş saati ile birlikte altın madalyaya layık görülmüştü. 2006 yılında Wan’an pusulası yapım zanaatı, Çin’in Ulusal Manevi Kültür Mirasına dahil edildi. Wan’an pusulası genellikle Çin piskopos ahşabı veya ginkgo ağacından yapılıyor. Ahşabın nemini atması için üç yılı aşkın süre açık havada kurutuluyor. Bu işlemden sonra pusula, asla eğrilmiyor. Manyetik iğne merkeze yerleştiriliyor. Pusulanın pek çok kez yağlanması gerekiyor. Bu işlem pusulanın parlaklığını sağlıyor ve yüz yıl sonra bile temiz ve net kalmasını sağlıyor (8). Pusula 1190 yılında Avrupa’ya gelir (9).
Yelpaze biçimli çok sağlam yelken sistemini de Çinliler geliştirmiş (10).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Çin İmparatorluğu, Philip Steele, İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Sayfa 48.
(2) Keşifler ve İcatlar, Jean-Louis Besson, TÜBİTAK, 2003.
(3) Çin İmparatorluğu, sayfa 7.
(4) A.g.e., sayfa 49.
(5) A.g.e., sayfa 8.
(6) Yasaklı Sanatın Öyküsü, Ekrem Ataer, Librum Kitap, 2017.
(7) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 58, 59.
(8) Barışa Doğru Rehberlik, China Today, Şubat-Mart 2019.
(9) Keşifler ve İcatlar.
(10) İnsanlığın İki Yüzü, Burçay Anger, Kaynak Yayınları, 1994. Sayfa 92.
Leave A Reply