Çömlekçiliğin MÖ 4000’lerde Çin’de ve Akdeniz kıyılarında ortaya çıktığı düşünülüyor (1). Gerçek anlamda ilk çanak çömlek perdahları MÖ 2000’lerin sonlarında önce Çin’de yapıldı. Kil MÖ 3200’lerde fırınlarda yaklaşık 900 derecede pişiriliyordu. Zamanla daha dayanıklı ve su geçirmeyen çanak-çömlek yapmayı keşfettiler. MÖ 1400’lerde çömlekler çok daha yüksek ısılarda pişiriliyordu. Fırınlanmış kilin üzerini kaplamak için parlak sırlar geliştirilmişti. Daha geç bir dönemde Çinliler en sert seramiği, porseleni icat ettiler. Porselen Avrupa’da 800 yıl sonra üretilmeye başladı. Porselen Çin’in en önemli ihraç mallarından biri oldu. Devlet işletmelerinin yanı sıra özel atölyeler de vardı. Bu iş kolunda çok tecrübeli ustalar çalıştığı gibi, kili taşımak gibi işlerde çalıştırmak üzere kalifiye olmayan pek çok eleman da bulunurdu. Günümüzde hala yüksek kaliteli seramik ürünü için China ifadesi kullanılır (2)(3).
Shang Hanedanı döneminde (MÖ 1600-MÖ 1027) tunç kaplar büyük bir zenginlik göstergesiydi. Günlük hayatta seramik kaplar kullanılırken tunç kaplar yalnızca dini törenler için kullanılıyordu (4). Çünkü Çin, tarihi boyunca metal sıkıntısı çekmiş bir bölgedir ve bütün ekonomi bu sıkıntı üstünde şekillenmiştir. Metal kaplar daima bir sermaye olarak görülmüş, birer yatırım eşyası olarak saklanmıştır. Çin’deki metal sıkıntısı porselenin icadıyla sonuçlanmıştır, denir (5). Sert ve parlak görünümleriyle Çin porselenleri metal kapların yerini almıştır (6).
Qing Hanedanı dönemi (1644-1911), porselendeki zarif desenleriyle ünlüdür. Bu dönemde en iyi kilin kaolin (Çin kili de denir) olduğu keşfedilmiş, o beyaz kil ve porselene dayanıklılık, camsı ve parlak bir yapı kazandırmak için feldispat kullanılmaya başlamış ve çok yüksek ısıda fırınlama başlamıştı (7).
İlk İmparator Qin Shi Huang ya da Shi Huangdi (MÖ 221-210) (Sarı İmparator) Çin’in efsanevi imparatorlarından biridir. Çinliler kendi soylarını bu imparatora dayandırırlar. Yani o, Çinlilerin ilk atasıdır. Aynı zamanda Çin milli kimliği ve milli kültürünün yapıtaşıdır. Shi Huangdi ejderle özdeşleştirildiği için Çinliler kendilerini ejderin evlatları olarak da kabul ederler ve bununla büyük onur duyarlar. İmparator, saraydaki hanımlar ve devlet görevlileri ejderha desenli ipek elbiseler giyebilirlerdi. Ejderha aklı, gücü ve iyiliği bir arada temsil eder ve saraylarda, tapınaklarda çokça betimlenir (8).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Shuanglin Tapınağı, Pingyao, Shanxi Eyaleti, 2017.
Önceleri işler takas usulüyle yürütülürken MÖ 1600’lerde alım satım işlerinde markalar kullanılmaya başlamıştı. İlk madeni sikkeler MÖ 750’ye aitti. Bunlar bıçak veya çapa şeklindeydi. İlk yuvarlak sikkeleri İlk İmparator Qin Shi Huang ya da Shi Huangdi (MÖ 221-210) darp ettirmişti. Bunların ortasındaki delikten ipe dizilip emniyete alınırdı. Dünyanın ilk kağıt parasının da MS 900 civarında Çin’de ortaya çıktığı düşünülüyor (9)(10).
Çin’de yeşim oymacılığı, ipekböcekçiliği, ipek dokuma neolitik çağda, vernikli boyama ise Shang Hanedanı döneminde (MÖ 1766-1027) başladı.
MÖ 3000 civarında Çinli gök bilimciler taş üzerine oyulmuş ayrıntılı bir gök haritası çıkardılar. Güneşteki lekeler ve patlayan yıldızlar hakkında ilk gözlemleri de onlar yaptı (11). Çin astronomisi köklü bir geçmişe sahiptir. 11. yüzyılın Song Hanedanı döneminde defalarca sistemli gökyüzü modelleri çıkarılıp 1500 kadar yıldız kayıt altına alınmış ve 1247 yılında, günümüzde Jiangsu Eyaleti’ndeki Konfüçyüsçü Suzhou Tapınağı’ndaki sütunun üzerinde duran bir düzlemküreye (planisfer’e) aktarılmıştır. Sütun üzerindeki bu planisferden birçok kopya çıkarılmıştır (12).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Keşifler ve İcatlar, Jean-Louis Besson, TÜBİTAK, 2003.
(2) Çin İmparatorluğu, Philip Steele, İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Sayfa 40.
(3) Everyday Life in the Ancient World, Dr. John Haywood, Anness Publishing, 2014. Sayfa 152.
(4) Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, Sergen Çirkin, YKY, 2019. Sayfa 276.
(5) Çin Tarihi, Wolfram Eberhard, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007. Sayfa 28.
(6) Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, sayfa 277.
(7) Everyday Life in the Ancient World, sayfa 153.
(8) Çin 2, Yüksel Görmez, Alfa Basım Yayım Dağıtım San. Ve Tic. Ltd. Şti., 2018.
(9) Çin İmparatorluğu, sayfa 28.
(10)Everyday Life in the Ancient World, sayfa 93, 98.
(11)Çin İmparatorluğu, sayfa 30.
(12)Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, 2006. Astronomi Haritası, Daniel Fischer, sayfa 142-143.
Leave A Reply