Çin 70 Çin’de Diller

Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2017.

• Çin dilleri, Çin’de yaşayan Hanların konuştuğu dillerin tümüne verilen addır. Konuşma dili olarak Çincenin bir dil değil, bir dil ailesi olduğu kabul edilir. Bu aileye dahil 14 temel dilden en çok kullanıcısı olanlar; Mandarin, Kantonca, Min ve Hakka‘dır. Tahsilli Çinlilerin konuştuğu lehçe Mandarin’dir.

• 1919’da patlayan 4 Mayıs Hareketi’nin taraftarlarından Chen Duxiu, klasik Çincenin modası geçmiş fikirlerin elitist bir ifadesi olduğunu, ortadan kaldırılması gerektiğini öne sürmüştü (1).
• Qing Hanedanı’nın en önemli yazar ve düşünürlerinden biri olan Ku Hung-Ming (1857-1928), Çin’de iki dil, konuşma dili ve yazı dili, olduğunu; günlük konuşma dilinin cahillerin, yazı dilinin ise iyi yetişmiş okumuşların dili olduğunu söyler. Yazı ya da kitap dilinin birçok çeşidi olduğunu belirtir: Ortak Çince, İş Çincesi, Aşağı Klasik Çince, Yüksek Klasik Çince. Han etnik grubunun ortak dili Mandarin’dir, sekiz lehçesi vardır (2). Han Çinlileri arasında da dil farklılıkları vardır (3).

• Zhuang etnik grubunun dili Çin-Tibet dil grubunda yer alıyor. Huiler Çince konuşurlar. Arapça ve Farsça bilen Huiler’in sayısı fazladır.
• Mançular’ın kendi dili ve yazısı vardır. Dilleri Ural-Altay Dil Ailesi’nin Altay dil grubuna aittir. Uygurlar’ın da kendi dilleri ve yazıları vardır.
• Miaolar’ın da kendi dil ve yazısı vardır ve dilleri Çin-Tibet dil ailesindendir.
• Yi etnik grubunun da kendi dili ve yazısı vardır, altı lehçesi olan dilleri Çin-Tibet dil ailesine dahildir.
• Tujia etnik grubunun kendi dili vardır ve Çin-Tibet dil ailesine aittir.
• Tibetliler’in kendi dilleri vardır ve Çin-Tibet dil ailesindendir.
• Moğollar’ın kendi dilleri vardır ve Altay dil ailesinde yer alır.
• Kendi dillerini konuşan Tacikler, Uygur yazısını kullanıyorlar.
• Pumiler’in kendi dilleri vardır ve Çin-Tibet dil ailesine aittir. Çoğu, Çince, Tibetçe, Bai ve Naxi etnik gruplarının dillerini de konuşurlar.
• Achanglar’ın kendi dilleri vardır ve Çin-Tibet dil ailesine aittir. Çince ve Dai dilini de kullanırlar.
• Nu etnik grubunun Çin-Tibet dil ailesine ait kendi dili vardır ama kendi yazısı yoktur. Uzun zamandan beri bir arada yaşadığı Lisu etnik grubunun dilini de konuşurlar.
• Ewenke etnik grubunun kendi yazısı yoktur, dili Altay dil ailesine aittir.
• Jing etnik grubunun kendi dili vardır ancak bu dil çok karmaşıktır ve hangi dil ailesine bağlı olduğu çözülememiştir.
• Çin-Tibet dil grubunda yer alan Jinuo dilinin yazısı yoktur.
• Deang etnik grubunun dilinin üç lehçesi vardır, fakat yazıları yoktur.
• Boanlar’ın dili, Altay dil ailesine bağlıdır.
• Yugular biri Çince olmak üzere üç dil kullanırlar ve Çince yazarlar.
• Özbekler’in kendi dili ve yazısı vardır; Özbek dili Altay dil ailesine bağlı Türkçe grubuna aittir; yazısı Arap alfabesini temel almıştır.
• Menba etnik grubunun kendi dili vardır, yazısı yoktur. Menba dili Çin-Tibet dil ailesine aittir. Tibetlilerle uzun zamandır birlikte yaşadıkları için çoğunluğu Tibetçeyi iyi konuşur.
• Altay dil grubuna ait olan Elunchun dilini konuşan Elunchunlar yazı olarak Çinceyi kullanırlar.
• Çin-Tibet dil grubunda yer alan Dulong dilini konuşan etnik grubun kendilerine özgü yazısı yoktur.
• Hezhe dili, Altay dil ailesine aittir. Birçok kelimeleri Mançu dili ile aynıdır. Kendi yazıları yoktur.
• Tayvan’da yaşayan çok küçük bir grup olan Gaoshan etnik grubunun kendi dili vardır ama yazısı yoktur.
• Tatarca Altay dil grubuna dahildir. Tatarlar kendi dilleri dışında Kazakça ve Uygurca da konuşurlar. Tatarlar Arap alfabesine dayalı bir yazıya sahiptir. Kazak ve Uygur yazılarını da kullanırlar.
• Luobaca, Çin-Tibet dil grubuna aittir ve kendi yazıları yoktur.
• Hem Guandong Eyaleti’nde konuşulan Guangzhou diliyle, hem de Kuzey ve Orta Çin’de yaygın olan Mandarin diliyle benzerlikler taşıyan Hakka dilindeki ön seslerin çoğu iki lehçeye de yakındır (4).

• Çin-Tibet dil ailesine ait Min Çincesi, Fujian Eyaleti’nin yanı sıra Guangdong‘da, Hainan’da, Zhejiang’in güneyinde, Zhoushan takımadasında, Tayvan’da yaşayan Fujianli göçmenler tarafından konuşulduğu gibi Güneydoğu Asya ve Kuzey Amerika‘da yaşayan yurtdışı Çinli topluluklar tarafından konuşulur (5).

Harita üzerinde dillerin dağılımı.

Yararlanılan Kaynaklar

(1) Dinin Demokrasiyle İmtihanı, Ian Buruma, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2012.

(2) Çin Ansiklopedisi, Çin Uluslararası Radyosu, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2015.

(3) Milliyetçilik, Craig Calhoun, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007. Sayfa 134.

(4) Çin Ansiklopedisi.

(5) https://tr.wikipedia.org/wiki/Min_Çincesi. Erişim Tarihi 26.06.2022.