Kullanımda pek çok yazı biçimi vardı: soldan sağa arkaik Küçük Mühür, Katip ve kaligrafik yazının üç stili Düzenli, Akıcı ve İşlek. Bunlar bugün de kullanımdadır (1).
Fotoğraf: Yazının Tarihi, Steven Roger Fischer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022. Sayfa 196.
Çince karakterleri yazarken yazıcının 1-25 arasında çizgi sayısına, belirli bir sırada ve her fırça darbesi için belirtilen bir başlangıç noktasına uyarak yazması gerekir. Sekiz temel çizgi, kaligraflar için 64’e kadar çıkar. Çizgi sayımı, sıralanması ve yönelimi sadece estetik için yapılmaz; bunlar aynı zamanda her bir karakteri, daha sonraki zihinsel erişim için benzer bir şekilde öğrenilmiş karakterlerden oluşan bir grup içinde düzenlemeye yardımcı olur (2).
Geleneksel Çin yazı karakterlerinin altı ana türünden bahsedilebilir. Sağdan sola doğru ikili sütunlardan her biri geleneksel Çin yazısının ana türlerinden birini göstermektedir. İlki görüntü-yazısaldır (pictographic). İkincisi sembolik ya da ideografiktir (symbolic). Üçüncüsü bileşik analitiktir (ağaç artı güneş eşittir doğu gibi) (compound analytic). Dördüncüsü eşsesli kelimeler için kullanılan fonetik ödünç alma ya da sözcüğü aynı sesi veren başka sözcüklerle oluşturmadır (rebus). Beşinci ve en önemlisi, semantik-fonetik bileşimleri içerir (compound semantic-phonetic). Bunlar, anlam için bir anlam tanımlayıcısı ve ses için bir ses tanımlayıcısına sahip karakterlerdir. Bu sınıf, tüm Çin karakterlerinin yüzde doksanını kapsar. Altıncı grup, yorumlayıcı sembollerden oluşur. Burada bir karakter aynı ya da benzer anlamda ancak farklı bir sese sahip bir sözcük aktarır (mutually interpretative).
Çin yazısının üç bin yılı aşkın süredir sisteminde çok az değişiklikle ama karakterlerin şekillerinde büyük değişikliklerle sürekli kullanımda kaldığını söyleyebiliriz (3). Yazı karakterleri çağlar boyunca değişmiş ve gelişmiştir (4). Zaman içinde birleşiklerin kendileri de birleştirilmiş, altı ve daha fazla karakter bileşeni ortaya çıkmıştır (5). Çin yazısında, Çin dilindeki hecelerden çok daha fazla karakter vardır (6).
Fotoğraf: Yazının Tarihi, Steven Roger Fischer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022. Sayfa 190.
Yazı karakterleri Çin medeniyetinin simgesidir ve Çinli yöneticiler bugün de kaligrafiyi kamusal mekanda sergilemek isterler. Dağ yamaçlarına resmi sloganların kazınması, Göğün altındaki her şeyin kontrol altında olduğuna işaret eder. Göğün altındaki her şey, Çin medeniyeti ya da kısaca medeniyet demektir (7).
Kubilay Han, hepsi de farklı diller konuşan yurttaşlarının iletişim kurabilmelerini istediği için bir alfabe geliştirilmesini istemiş ve bu görevi Tibetli keşiş Drogön Chögyal Phagpa’ya vermişti. Keşiş, geleneksel Tibet yazısında değişiklikler yaparak, bin karakterden oluşan ve Phags-pa yazısı ya da kare yazı olarak bilinen yeni bir alfabe icat etmişti. Bu alfabe, Yuan İmparatorluğu’nun (1271-1368) resmi yazı sistemi olmuştu. Ama bu yazı, direnişle karşılaştı ve imparatorluk fermanlarında, kağıt parada ve kısa süreliğine başka yerlerde de görülmesine rağmen, hiçbir zaman kabul görmedi (8).
Çin tarihinde en uzun hükümdarlık yapan imparator, Qing Hanedanı imparatorlarından Kangxi’nin saltanatında (1661-1722), Çin yazı karakterlerinden oluşan bir sözlük (Kangxi Sözlüğü) hazırlanmıştı (9).
Hanedanlara ait yazı stilleri vardı. Han Hanedanı zamanında kullanılan resmi bir yazı stilinden, Song Hanedanı stiliyle yazılmış bir yazıdan söz etmek mümkündür (10).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Yazının Tarihi, Steven Roger Fischer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022. Sayfa 189.
(2) A.g.e., sayfa 194.
(3) A.g.e., sayfa 181.
(4) Çin İmparatorluğu, Philip Steele, İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Sayfa 48.
(5) Yazının Tarihi, sayfa 185.
(6) A.g.e., sayfa 186.
(7) Dinin Demokrasiyle İmtihanı, Ian Buruma, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2012.
(8) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 87, 88.
(9) A.g.e., sayfa 113.
(10) İçki Cumhuriyeti, Mo Yan, Can Yayınları, 2020. Sayfa 181, 185.
Leave A Reply