Edebiyata Dair 4 Karşılaştırmalı Edebiyat

İsimsiz: No. 11/3, John Latham, 1992.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Venedik Bienali, 2017.

• Karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları 19. yüzyılda başladı. Karşılaştırma, farklı dillerde oluşmuş eser ve gelenekleri birbiriyle karşılaştırmayı ifade ediyor. Karşılaştırmalı edebiyatın bir disiplin haline gelmesi ise İkinci Dünya Savaşı yüzünden ABD’ye göçen akademisyenler tarafından kurulması ile olmuştur.
• Önceleri bir karşılaştırmalı edebiyat öğrencisinin en az bir klasik dil ve üç modern dil bilmesi gerekirdi. Klasik dil ile kastedilen Yunanca, Latince, İbranice ve Arapça idi. Bu çok dillilik ısrarı elitizm suçlamasına neden olmuştur.
• İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra karşılaştırmalı edebiyat yeni bir ivme kazandı. Savaş sonrası esen demokrasi rüzgarı milli edebiyat havasını dağıtmış, çeviri önem kazanmıştır.
• Karşılaştırmalı edebiyatla uğraşanlar başlangıçta çeviriye güvenmemişler, zamanla üniversitelerde çeviri bölümleri açılmış, çevirinin gerekliliği kabul edilmiş.
• Jale Parla karşılaştırmada bir edebi metnin iki açıdan ama çok yönlü incelenmesinin hedeflendiğini söyler: Birincisi dilbilgisel (poetika) ve anlambilimsel (retorik). İncelemeye noktalama işaretleri de dahildir ve tekrarlanan sözcük sıklığına da bakılır.
  Poetika açısından incelemek, o edebi metnin söz sanatlarını, metnin hangi tür ya da türler içinde yer aldığını, ait olduğu edebi kanonda yerinin ne olabileceğini yani kendisinden önce yazılmış metinlerle ortak ve farklı yanlarını ortaya koymak demektir.
  Retorik olarak incelemek ise, bu metnin hangi ideoloji, epistemoloji ve nasıl bir psikolojiden beslendiği, yazıldığı kültürü nerelerde desteklediği, nerelerde o kültüre direndiğine bakmaktır.

• Karşılaştırmalı edebiyat ile uğraşanlar çok yönlü eleştirilere maruz kalırlar. Tek suçlama elitizm değildir. Kolonyalist, emperyalist vs. olarak suçlanmak işten bile değildir.
  Farklı ülke edebiyatlarının ortak noktalarını vurgulayanlar, farklılıkları bastıran indirgemeci, evrenselci, hümanist olarak;
  Farklılıkları vurgulayanların ise karşılaştırma zemininin meşruiyeti sorgulanır.

• Türkiye’de ilk karşılaştırmalı edebiyat bölümü 1990’larda, Murat Belge tarafından İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde kuruldu. Daha sonra sırasıyla, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ve Koç Üniversitesi de karşılaştırmalı edebiyat bölümlerini açtılar.
• James Joyce ile Oğuz Atay’ı, Kafka ile Yusuf Atılgan’ı, Thomas Mann ile Orhan Pamuk’u, Proust ile Tanpınar’ı benzerlikler üzerinden karşılaştırmak bizi çok ilgilendiriyor.

Yararlanılan Kaynaklar

Karşılaştırmalı Edebiyat, Murat Belge, Notos, Aralık 2018-Ocak 2019.

Kuruluşundan Bugüne Karşılaştırmalı Edebiyat, Jale Parla, Kitap-lık 115, Nisan 2008.

Karşılaştırırken: Farklar mı Benzerlikler mi?, Barış Özkul, Notos, Aralık 2018-Ocak 2019.