Pusula bazı kaynaklara göre M.Ö. 206’da (1), bazı kaynaklara göre ise MS 1-100 yılları arasında (2) icat edilmiştir. Ama keşfedildiği yer hakkında tartışma yoktur. Pusula Çin’de keşfedilmiştir. Çinliler mıknatıs taşının (bir tür demir cevheri) kuzeyi gösterebildiğini keşfettiler. MS 1000 yılına gelindiğinde ise gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasındaki farkı anladılar ve gemilerin rotalarını korumasını sağlayan pusulalar kullanmaya başladılar (2). Wang Chong’un M.S. 70 yıllarında yazdığı kitapta, yere bırakılınca hep aynı yönü gösteren kaşık şeklindeki pusuladan bahsedilir.
Pusula, Çin’de icat edildikten bin yıl kadar sonra Akdeniz’e ulaştı, denir. O zamana kadar yolculuklar, doğayı okuyarak yapılabilmiştir. Antikçağ denizcileri, tadına baktıkları deniz suyundaki değişiklikler ile nehir ve deltalara uzaklıklarını, gökyüzünde kuşların azalıp çoğalması ile karaya yakınlıkları hakkında fikir yürütürlerdi. Daha sonra Yunan ve Fenikeli denizciler yıldızlara bağlı seyir bilgisi geliştirdiler. Akdeniz’de gemiciler uzun zaman gözlerini kıyıdan ayırmadılar (3).
Fotoğraf: milliyet.com.tr
Korsanlık, uzun gemiler denilen teknelerle yani kadırgalarla yapıldı. MÖ 6. yüzyılda kare yelkenli ve tek kişinin çektiği kısa kürekli düzenden, zaman içinde iki farklı büyüklükte yelken ile daha uzun ve birden fazla kişinin çektiği kürek ile sürati artmaya başlayan kadırgalar, tek sıra iki taraflı kürek düzenli, üç kat kürek düzenli, beş kat kürek düzenli ağır kadırgalara evrilmiştir. Kadırga için köknar, karaçam gibi ağaçlar, önce demir sonra bakır çiviler, halat ve yelken için kenevir; ayrıca bir teknenin dört ay denizde kalması için en az 50 erkeğin beslenmesi gerekir. Bu kadar masrafın altından ancak ganimet ile kalkılabilirdi. Hiç bitmeyen kürekçi ihtiyacı esir ticaretine de pazar yaratmıştı. 17. yüzyılda kadırgalar yerlerini kalyonlara bırakıp karakol görevi yapmaya başladılar.
Asıl itici gücü insan olan ve uygun rüzgarda açtığı yelkenlerinin de yardımıyla kadırgalar hızlı oldukları için çok uzun yıllar korsanların ve devletlerin ana muharebe gemileri ve ticaret gemileri olmuşlardır. İyi havalarda kadırga ile bir günde ortalama iki yüz kilometre yol almak mümkündü. Akdeniz’in sığ sularına, adalara ve koylara ancak kadırgalar güvenle mal taşıyabiliyordu. 13. yüzyılda gelişmiş modeller ile taşınabilen yük iki yüz elli tona çıkmıştı. Müslüman hacılar Mekke’ye, Hıristiyan hacılar Kudüs’e kadırgalarla taşınıyordu. Bu gemiler, alçak gövde formu ile sığ sularda kullanılabilen bir çıkartma gemisiydi. Burun kısmı mahmuzlu olurdu. Önceleri taş gülleler için mancınıkla, ateşli silahlar devrinde ise pruva topları ile donatılmışlardı. Kadırga, uzun boyu ve alçak borda yüksekliği nedeniyle fırtınada kırılgandı. Bu nedenle Kasım ayında karaya çekilirlerdi. Bazıları kamuflaj için yeşile boyanır, mürettebat da yeşil kıyafet giyerdi.
Ege Denizi korsan cennetiydi. Roma burayı tam kontrolü altına alamamıştı. Anadolu ve Kilikya kıyıları hem korunma, hem de hammadde açısından çok elverişliydi. Orman örtüsü tekne yapımına elverişli ağaçlardan oluşurken, denize dik inen kayalıklar vurgundan sonra saklanmak için çok uygundu (3).
- Ural Akbulut‘la Bilim Tarihine Yolculuk, milliyet.com.tr, 12.07.2019.
- Çin İmparatorluğu, Philip Steele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Sayfa 34, 35.
- Kürekli Zamanların Efendisi, Yaşar Burak Uslu, Atlas Tarih, Şubat-Mart 2019.
Leave A Reply