- Manastır’a “Balkanlar’ın Paris’i” denirdi. Şehirde Sultan Aziz’in yaptırdığı tiyatronun yanı sıra, gazinolar ve lunapark da vardı.
- Makedonya’nın iki büyük kenti Selanik ile Manastır, eğlence ve ticaret merkezi olmalarının yanı sıra Makedonya’da vatan ve ulus sorunlarının konuşulduğu düşünce merkezleri olarak önem kazanmıştı. Avrupa’nın Paris’i gibi, Manastır da Balkanlar’ın özgürlük düşüncelerinin merkezi oldu. 1890’larda sarayın baskısından yurtdışına göçen, Paris’e yerleşen Genç Türkler’in yurtiçinde en güvenli merkezi Manastır’dı. Manastır Askeri İdadisi (Lisesi), İstanbul Tıbbiyesi, Mülkiyesi ile birlikte Abdülhamit yönetimine, monarşiye başkaldıran en önemli devrim yuvalarından biriydi. Monarşik yönetime silahlı başkaldırı da ilk Manastır’da patladı.
Manastır Şehir Müzesi, Atatürk Anı Odası’ndan.
Fotoğraflar: Füsun Kavrakoğlu, 2018.
- 1901 yılında Amerikalı misyoner Miss Stone, Makedon çeteciler tarafından kaçırıldı. Yüklü bir fidye karşılığında serbest bırakılan misyoner nedeniyle Makedonya davası ABD’de ve Avrupa’da duyuldu.
- Bulgar ve Makedon sosyalist hareketi içinde yer alan bazı anarşistler Nisan 1903’te Selanik’te bir Fransız gemisini batırdılar, Osmanlı Bankası, Elhamra Tiyatrosu ve demiryollarını bombaladılar. Eylemler dış dünyada hoş görülmedi. Örneğin Times, onları, Müslümanları öldürüp Türkleri çaresiz bırakarak Hıristiyan kıyımına zorlamakla suçladı.
- Ağustos 1903’te Makedonlar, Sırp Çetniklerle beraber Selanik’te ayaklandılar. Fener Patrikhanesi’ne bağlı Makedonlar da Türkler ve Arnavutlar gibi İllinden Ayaklanmasında Osmanlı askerlerine destek verdiler. Yunanistan, Bulgaristan ve büyük güçler ayaklanmaya destek vermediler. Bulgar Prensliği sınırlarını kapatmıştı.
- 1903’te Makedonya’nın yüzlerce köyünde kasabasında aynı anda yangınlar çıkartıldı, erkekler öldürüldü, kadınların kızların ırzına geçildi. Bu olaylar, kanlı İlya günü diye bilinir.
- 1907 yılında binbaşılığa yükseltilen Mustafa Kemal Makedonya’daki Üçüncü Orduya atandı. Gizli faaliyet gösteren İttihat ve Terakki Cemiyeti ile temas kurdu ve onların çalışmalarına katıldı. Fakat Genç Türk liderleriyle ilişkileri sıcak olmadı. 1908 devriminden sonra da politikayı bıraktı.
- Sultan II. Abdülhamit tarafından kurulan yeni jandarma örgütü ilk Makedonya’da göreve başlamıştı.
- Kolağası (kıdemli yüzbaşı) Niyazi Bey, 3 Temmuz 1908’de, 150 kişilik birliğiyle Manastır’ın kuzeybatısında Resne’de dağa çıktı. Bu ayaklanmayı yenileri izledi.
- Sultan tarafından asileri bastırmakla görevlendirilen Şemsi Paşa, 7 Temmuz 1908 tarihinde Manastır telgraf merkezinden çıkarken güpegündüz vuruldu; kumanda ettiği kuvvetlerde subay olan katili, sakince uzaklaştı.
- Ayaklanma süratle Makedonya’daki Üçüncü Ordu’nun çeşitli birlikleri arasında yayıldı. İttihat ve Terakki Komitesi, faaliyetini aleni hale getirdi.
- Selanik ve Manastır’daki ordular artık Sultana açıkça cephe aldılar ve Edirne’deki İkinci Ordu’dan da destek teminatı aldılar.
- 20 Temmuz günü Manastır’ın Müslüman halkı ayaklandı ve askeri depoları ele geçirdi. Bunu Kosova Vilayetindeki diğer ayaklanmalar izledi. Meşrutiyet için ant içildi.
- 23 Temmuz günü Resneli Niyazi Bey kendisine katılan Türk, Arnavut, Bulgar, Rum, Sırp gönüllüleriyle iki bin kişiyi bulan birliğinin başında Manastır’a indi, kenti teslim aldı. Manastır’da Meşrutiyet ilan edildi ve birkaç saat içinde bunu diğer kentler izledi. Nihayet Sultan da kabul etti ve Meşrutiyet’in tekrar yürürlüğe girdiğini bildirdi.
- 23 Temmuz 1908 tarihinde Terakki ve İttihat Cemiyeti Manastır Şubesi Meşrutiyeti ilan etti. Batılıların 1908 Jön Türk Devrimi olarak adlandırdıkları Meşrutiyetin yeniden ilanını, Selanik ve Makedonya’da gelişen hareketler sağlamıştı.
- II. Abdülhamit Meşrutiyeti (İkinci) ve Kanun-ı Esasi’yi tekrar yürürlüğe koyduğunu bildirince bir anda, kimsenin inanamadığı, olumlu bir ortam oluştu: Daha önce Balkanlar’a, Kafkasya’ya, ABD’ye göç eden 50 bin Ermeni geri döndü; Makedonya dağlarındaki Rum, Bulgar, Makedon, Doğu Anadolu’daki Ermeni çeteler dağdan indiler. Çete reisleri kanuna bağlı olduklarını belirttiler. Cins ve mezhep farkı gözetmeden, tüm Osmanlı tebaası, Osmanlı birliğinin muhafazası ve düşmana karşı müdafaasını hep birlikte üstlenme sözü verdi. Yunan, Bulgar ve Sırp heyetleri kutlamalar için Selanik’e ve İstanbul’a geldiler. Makedonya’da jandarma bulunduran Batılı devletler askerlerini geri çektiler. Makedon ve Ermeni adaylar; cemiyetin şartlarına uygun bulunan Bulgar, Yahudi ve Sırp kökenliler İttihat ve Terakki listelerinden iki dereceli Meclis-i Mebusan seçimlere girdiler. Hemen her yerde cemiyetin listesinden seçime giren adaylar kazandılar. Taşnak ve Hınçak önde gelenlerinden meclise girenler olduğu gibi Meclis-i Mebusan’da sosyalist bir kanat da oluştu.
1908 Jön Türk Devrimi, Atatürk Anı Odası, Balkanlar’ın Paris’i, Bulgar Prensliği, Elhamra Tiyatrosu, Fener Patrikhanesi, Genç Türkler, Hınçak, İllinden Ayaklanması, İttihat ve Terakki Cemiyeti, İttihat ve Terakki Komitesi, kanlı İlya günü, Kanun-ı Esasi, Kosova Vilayeti, Makedon çeteciler, Makedonlar, Makedonya, manastır, Manastır Askeri İdadisi, Manastır Şehir Müzesi, Meclis-i Mebusan, Miss Stone, Monarşik yönetim, Mustafa Kemal, Osmanlı Bankası, Resne, Resneli Niyazi Bey, Selanik, Şemsi Paşa, Sırp Çetnikler, Sultan Aziz, Sultan II. Abdülhamit, Taşnak, Terakki ve İttihat Cemiyeti Manastır Şubesi, Üçüncü Ordu
Leave A Reply