Moğolistan’daki Balballar 2

İnsan Biçiminde Heykeller

Dayan Nuur. 6.-8. yüzyıl Türk dönemine ait bir yontunun yeniden yapımı Ulan Bator’da Ulusal Moğol Tarihi Müzesi’nde sergileniyor.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2019.

• İnsan biçiminde heykeller, Türk anıtlarının en önemli parçalarıdır. Mermer, granit, arduaz, bazalt ya da kumtaşından yapılmışlardır. Sırf Moğolistan’da 400’ü Eski Türk Devletleri zamanından kalma, yaklaşık 500 taş heykel bulunmuştur. Bunun dışında Altay, Tuva, Hakasya Özerk Cumhuriyetleri’nde, İç Moğolistan’da, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan’da da heykeller bulunmuştur.
• İnsan biçiminde heykellerin büyük anıtların doğu tarafına dikildiği tespit edilmiştir.
• Bu heykellerin savaş kahramanını yenilgiye uğratmış olan en güçlü hasmını mı temsil ettiği, yoksa kahramanın kendisi mi olduğu bilinmiyor.
• İnsan biçimli heykel, çevre duvarının kenarında ayakta ya da oturur durumdadır. Sağ elinde çoğu zaman bir kap tutar. Sol elinde de bir orak ya da bıçak vardır.
• Büyük anıtsal yapılarda çoğu zaman birden fazla heykel bulunur. Bu taş heykeller eski Türk boylarına ait bireylerin gerek yüz hatları gerekse giysilerine dair kaynak niteliğindedir. Göktürk balballarında karşımıza çıkan kemerin toplumda önemsendiği anlaşılmaktadır. Balbalların kemerlerinden çeşitli sarkıtlar ve kama ile birlikte bazı aletler görülmektedir. Figürlerle de süslenmiş sarkıntılı kemer geleneği hangi dine mensup olursa olsun herhangi bir Türk kökenli toplumda karşımıza çıkmaktadır. Avarlar’ın rütbe belirten ve kuşananın hangi boya veya gruba ait olduğunu gösteren çift kuşanılmış kemerlerinin, rütbe ya da grup belirtmese de Uygurlar’da da kullanıldığını biliyoruz.

Yararlanılan Kaynaklar

Eski Türk Anıtları ve Taş Heykelleri, Dovdoi Bayar, Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, 2006, sayfa 92- 99 .

Kök Tengri’nin Çocukları, Ahmet Taşağıl, Bilge Kültür Sanat Yayın Dağıtım San. Ve Tic. Ltd. Şti, 2018, sayfa 228, 270.