Semerkand’da Afrasiyab Tepesi’nde saray duvarından arta kalan resimlerden üçünü paylaşıyorum.
7. yüzyılda Sogd döneminden kalan duvar ve resimler Afrasiyab Tarih Müzesi’nde korumaya alınmış.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
- Orta Asya topraklarındaki Türk halklarının sanat ve zanaatlarının oluşumu ve gelişiminde beş esas aşama görülmektedir:*6.-9. yüzyıllarda bozkır Türk halkları sanat ve gelenekleri bölgeye yerleşmiş, Sogd (doğu İran) sanatlarıyla etkileşime girmiştir. Bu dönem, Türk-Sogd etkileşim dönemidir.
*10.-13. yüzyıllarda Türkler, bölgeye ve tüm Ortadoğu topraklarına yerleşmişlerdir. Bu dönem, Türk-İslam etkileşim dönemidir.
*14.-16. yüzyıllarda Türkler bölgeye egemen olduklarından, belirleyici etnik, sosyal ve kültürel faktör de olmuşlardır. Bu dönem Emir Timur ve Timur sülalesi dönemidir.
*17.-19. yüzyılın ilk yarısında bölge topraklarında Buhara Emirliği, Hiva ve Hokand hanlıklarının ortaya çıktığı dönemdir.
*19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılda Orta Asya’da önce Rus İmparatorluğu sonra Sovyet Rusya idaresindeki cumhuriyetler dönemi yaşanmıştır. Bu dönemde kültür geleneklerinin kabullenilmesi, adapte edilmesi ve yorumlanması temeline dayalı yeni bir Avrasya tipi estetik doğmuştur.
Yörenin büyük yöneticisine elçiler hediye taşıyor.
7. yüzyıl, Sogd dönemi.
Afrasiyab Tarih Müzesi, Semerkand.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
7. yüzyıl, Sogd dönemi.
Afrasiyab Tarih Müzesi, Semerkand.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
- Özbekistan’ın merkezi bölümünü, özellikle de Orta Asya’nın yerleşik uygarlığının en eski alanlarının toplandığı Zerefşan Vadisi Sogd ülkesidir. Bu isim, Zerefşan’ın eski ismi olan Sogd’dan türemiştir.
Sogd gelenekleri, Part ve Sasani çizgi ve motiflerini, Helenistik ve Hind-Budist ikonografisi ile sentezlemişler; Türkler ise Türk sanat eserlerinde bozkır ve Çin (Tang) etkisini bölgeye taşımışlardır. Birbiriyle ticaret yapmakta olan bu iki halk, karşılıklı olarak birbirinin sanat üsluplarını etkilemiştir. Madeni kap kacak, kemer takımları, at koşum takımları Sogd yaşamına Türk göçerleriyle girmiştir. Hem Türklerin hem Sogdların sanatlarında insan fizyonomisinin yorumunda mitolojik bir içerik vardır. Türk destanlarına özgü ideal yiğit fizyonomisi, bazı totemik hayvan özellikleri taşır. Kahramanlık ve gücün idealize edildiği örnekler Sogd sanatında da vardır. Çok figürlü ve karmaşık kompozisyonlar Sogd sanatının özellikleridir ve Türk sanatına da girmiştir. Türkler, kendi zamanlarına göre madencilikte ileri idiler ama Sogd kuyumcuları aranan sanatçılardı. Sogd bitki motiflerini Türkler yorumlayarak soyutlaştırmışlardır. Türk-Sogd hükümdarlarının resimlerinde ön planda hükümdar, etrafında ise saray büyükleri yer alıyordu. Tüm bu kişiler, tipik bir Türk-Moğol fizyonomisiyle çizilmiştir. 6. yüzyıldan itibaren sözü edilen üç önemli sanat ekolü Sogd, Horasan ve Harezm ekolleridir. Bu ekoller, Sasani ve bozkır Türk sanatlarının bütünleşmesi ile ortaya çıkmıştır. Bu dönemden ele geçen gümüş eşyaların üzerindeki İran, Hindistan, Çin, Orta Asya ve bozkır sanatı izleri bunu kanıtlamaktadır. Bazı bezemelerde Bizans sanat ögeleri de göze çarpar.
Tahran Cam ve Seramik Müzesi’nde sergilenmekte olan, 13. yüzyıla tarihlenen sırlı seramik tabakta betimlenen Türkler.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Türkler betimlemelerde sadece Türk-Moğol fizyonomisiyle çizilmemiş, uzun saçlı olmaları da bir başka özellikleri olmuştur.
Türkler çağlar boyu uzun saçlı idi. Uzun saç, erkeklerin kimliklerinin bir parçasıydı. Kesilmeyen ve yüce tutulan saçlar, başka halkların kaynaklarında Türklerden “uzun saçlı” diye bahsedilmesine neden oldu. Türklerin uzun saçlarını ördükleri de biliniyor. Güzel saç, en az bele kadar uzanmalıydı.
Uygur hükümdarları genelde saçlarını topuz yapıyor, topuzun üstüne taç giyiyorlardı.
Kuman/Kıpçak Türklerinin saçları uzun ve sarıydı.
Oğuzlar genelde koyu renkli uzun saçlara sahipti.
Göktürklerde ve bazı Türk boylarında yas amaçlı saç kesme vardı.
İslamiyet’in kabulüne kadar Asya göçebeleri kadın-erkek hep uzun saçlıydı. Betimlemelerdeki düz saçlar, erkek figürlerini belirler.
Selçuklularda uzun saç, örgüler ve başlıkların varlığı biliniyor.
Osmanlıya ait tasvirlerdeki kavuk ve sarık, saçın ne şekilde kullanıldığını belli etmiyor.
Yukarıdaki fotoğrafta, 7. yüzyıl sonlarında Sogd hakimine gelen Türk elçilerini gösteren duvar resminin çizimini görüyoruz.
Afrasiyab Tarih Müzesi, Semerkand.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Bugün Altay Türkleri için saç uzunluğu hala önem taşıyor. Şapka altına, saç üzerine takılan belik denen saç süsleri kullanılıyor.
Leave A Reply