Halaf Kültürü’nün yayılım alanı, (Arkeoatlas, 2003: 75).
İlk Kalkolitik Çağ MÖ 5500-5000. Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da gelişen Halaf Kültürü ve İlk Obeyd Kültürü ile temsil edilir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Konya Arkeoloji Müzesi, 2017.
Şanlıurfa Müzesi’nde sergilenmekte olan Kalkolitik Döneme ait pişmiş topraktan boyalı çanak parçaları.
Halaf Kültürü’ne ait en karakteristik bulgu kendine özgü boyalı çanak çömleğidir. Açık zemin üzerine koyu renkte yapılan boyaların çoğunluğu geometrik desenlerle bezelidir. Ama bezekler arasında insan ve hayvan motifleri ile semboller de vardır. Yakındoğu’da bir seramik üzerine birden fazla renkte boya kullanma geleneği ilk kez Halaf Kültürü’nde, Erken Kalkolitik Dönem’de başlamıştır.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Kuzey Mezopotamya‘da Kalkolitik Çağ’ın ilk evresi Halaf olarak bilinir. Bu dönemde kuru tarım ve hayvancılıkla geçinen toplumlar söz konusudur. Halaf toplumları arasında hayvancılıkla uğraşan göçebelerden de söz edilir. Neolitik ekonomi gelişerek devam eder, çiftçilik ana geçim kaynağıdır. Kalkolitik tanımı için belirleyici olan kentleşme, kütlesel ve seri üretim, artı değer gibi unsurlar yoktur. Bu nedenle Kalkolitik değil Neolitik Çağın devamı olarak da değerlendirilebilir.
İlk örnekleri Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’de görülen boyalı kaplar Halaf ile birlikte artar, sofistike boya bezeme geleneği bu dönemin en karakteristik özelliğidir. Kapların genellikle orta ve küçük boy kase ve çömleklerden oluşması, bir çoğunun hem iç hem de dış yüzeylerinin bezenmesi, ayrıca nitelikli kapların artması gözlemlenir. Bu bakımdan Halaf toplumları için çanak çömleğin günlük kullanım ögesi olmanın ötesinde birer beğeni unsuru, kendilerini ifade ettikleri ve sembolik anlamları olan nesneler olduğu söylenebilir. Kapların üzerinde hayvan ve doğa betimlerine sıklıkla rastlanır. Özellikle boğa ve boğa başları (bukranium), memeli hayvanlar, yılan ve çeşitli su kuşları betimlenmiştir. Bunların yanı sıra insanların da olduğu sahnelere rastlanır. Bezekler arasında geometrik motiflere de yer verilmiştir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, İstanbul Üniversitesi Rıdvan Çelikel Arkeoloji Müzesi, 2022.
Farklı Halaf merkezlerinde ortaya çıkarılan Halaf boyalılarının aynı tip ve özelliklerde olması, Halaf yerleşimleri arasında bu kapların ticari bir meta olarak değiş tokuşta kullanıldığını düşündürür. Kase ve çömlekler en çok ele geçen kap biçimleridir. Boya olarak demir oksitli toprak boyaların çeşitli tonlarda sulandırılarak veya başka mineraller karıştırılarak farklı renkler elde edildiği, bunların fırça yardımı ile sürüldüğü bilinmektedir. Son Halaf döneminde beyaz boyanın yanı sıra bazı bezemeli ürünler de yapılmıştır.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, İstanbul Üniversitesi Rıdvan Çelikel Arkeoloji Müzesi, 2022.
Yararlanılan Kaynak
İstanbul Üniversitesi Rıdvan Çelikel Arkeoloji Müzesi bilgilendirme levhaları
Leave A Reply