Desen, Belkıs Mustafa (1896-1925).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Meşher, 2022.
Yeni Dünya’da Engizisyon, Mexico City ve Lima’daki matbaaları sıkı denetime tabi tutarak 16 asırda sadece, en önemsiz konulardan bahseden, 200’den daha az kitap basmalarına neden oldu (1).
II. Joseph, van Eyck’ın Gent’teki mihrap süslemesinin, Adem ile Havva müstehcen olduğu için, önce kaldırılmasını düşünmüştü. Sonra eserin üstünü boyanmasına karar verildi (2).
Sansür, Cizvitler ile birlikte çalışan piskoposlar tarafından tatbik edilirdi. Viyana’da sansür ile ilgilenmek üniversitenin, yani orada görevli Cizvitlerin vazifesiydi.
İmparatoriçe Maria Theresa, 1752’de Cizvitleri üniversitedeki profesörlük ve denetçilik makamlarından alıp, yayınları inceleme vazifesini bir heyete verdi. Heyetin hazırladığı yasak kitaplar listesi tüm Habsburg topraklarında rehber olarak kullanıldı (3). Maria Theresa döneminde 5000 kadar eser yasaklı iken II. Joseph zamanında bu sayı 900’e kadar düştü. Gazetelerin üzerindeki baskı azalınca gazete sayısında artış oldu. Viyana, devleti eleştirebilen bir kamusal alandı. Basının aksine tiyatroya uygulanan sansür artmaya başladı. Senaryolara müdahale ediliyordu. Shakespeare’in Hamlet’inin son sahnesi daha az kanlı ve moral bozucu hale getirildi. Kraliçe Gertrude kocasına komplo kurduğunu itiraf edip ruhunu kurtarıyor, Hamlet ise Claudius’u hafif bir düello ile öldürüp kral oluyordu. 19. yüzyıl sonunda Viyana Şehir Meclisi, Hamlet’in Çekçe oynanmasını da yasaklayacaktı (4). Mozart’ın eseri Figaro’nun Düğünü’nde yer alan, lordu küçük düşüren cümle çıkarılmadan operanın sahneye konmasına izin verilmediği gibi Don Giovanni’nin son sahnelerinden birindeki “Çok Yaşa Hürriyet” cümlesi de “Çok Yaşa Mutluluk” olarak değiştirildi (5). Swift’in Gulliver’in Seyahatleri ve Mary Shelley’nin Frankenstein’ı da sansüre takılan eserler arasına katıldı.
Üçüncü Reich’tan önceki Avrupa’nın en büyük kitap imha eyleminde iki buçuk milyon kitap yok edildi (6).
Yararlanılan Kaynak
(1) Habsburglar, Martyn Rady, Kronik Kitap, 2022. Sayfa 132.
(2) A.g.e., sayfa 289.
(3) A.g.e., sayfa 293.
(4) A.g.e., sayfa 377.
(5) A.g.e., sayfa 296.
(6) A.g.e., sayfa 276.
Leave A Reply