Literatürde kolonileştirici güç “ana ülke” ya da “merkez ülke,” sömürülen ülke ise “koloni,” “sömürge” ya da “çevre ülke” olarak ifade edilmektedir.
Egemenlik kolonileri, yerleşim kolonileri ve destek noktası kolonileri gibi birkaç tip koloni çeşidi ile karşılaşılır.
Egemenlik kolonileri için tam sömürge de diyebiliriz. Bir bölgenin doğrudan işgal edilerek tüm kaynaklarının sömürülmesidir.
Destek noktası kolonileri, Hong Kong ya da Şangay gibi resmi bağımsız devletler üzerinde ekonomik ve politik açıdan resmi olmayan kontrollerin uygulandığı, çıkar amaçlı ticaretten faydalanma amacı taşıyan kolonilerdir.
Yerleşim kolonileri ülkenin ve iş gücünün ucuz kullanımını amaçlar. Afrika tipi kolonide sömürgeciler yerli işgücüne bağımlıdırlar. Karayip (Antiller) tipi koloni ise Afrika’dan kaçırılan kişilerin ekonomik üretim için köleleştirilmesini gerektirmiştir.
Alman Edebiyatında Postkolonyalizm, Zennube Şahin Yılmaz, Akçağ Yayınları, 2017. Sayfa 22.
İmparatorluk Kuranlar tablosunun diğer yarısı (Sömürgecilik 41 adlı yazıda ilk yarısı var).
“Sana Nijer nehrini Mungo Park adında bir beyazın keşfettiğini öğretecekler. Halkımız Mungo Park’ın büyükbabası daha doğmamışken orada balık tutardı ama sınavlarda kaşifin Mungo Park olduğunu yaz.”
Yükselen Güneşin Ülkesinde, Chimamanda Ngozi Adichie, Doğan Kitap, 2022. Sayfa 23.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Victoria Falls Hotel, Zimbabwe, 1999.
Edward Said’e göre Batılı olmayan dünya hakkında üretilen akademik bilginin, sömürgeci fetih ve idareyi kolaylaştıran bir işlevi olmuştur. Bu tutum ve tavırların eleştirel bir gözle ele alındığı ilk aşamaya “kolonyal söylem analizi” denmiştir. Amerika kıtasının Avrupalılar tarafından “keşfi” gibi tarihe yaklaşımdaki tarafgirlik üstünde duran bir aşamaydı bu.
Postkolonyalizm, Robert J. C. Young, İletişim Yayınları, 2024. Sayfa 13.
Emperyal güç, eski topraklarını elinde tutmak için kanlı girişimlerde bulunur. Fransızlar Cezayir’i ellerinde tutmak için vahşi bir savaş yürüttüler. Ayrıca Vietnam’daki kolonilerini ellerinde tutmaya çalıştılar. Hollanda aynısını Endonezya’da yaptı. İngilizler Mau Mau İsyanı sırasında Kenya’da 10 binden fazla insan öldürdü. Putin’in Ukrayna’ya girmesi de benzer bir emperyal restorasyon savaşı.
Küresel Liberalizm Krizde, Fareed Zakaria, Oksijen, 29 Mart-Nisan 2024.
“Nijer’de dünyanın neredeyse başka hiçbir yerinde olmadığı kadar çok uranyum var. Madencilik monopolünü elinde tutan Fransız devlet konserni Areva, Tuaregler’in yaşadığı ve develerini otlattığı meralara atıklarını döküyor. Bölgede içme sularına radyasyon bulaşıyor, develer telef oluyor, insanlar niçin olduğunu anlamadan kansere yakalandı. Ama Fransa’da da Almanya’da da elektrik var ya, olsun… Üstelik bu konsernin yıllık geliri Nijer devletinin toplam gelirinin on katı. Tuaregler 1990’da ayaklanmışlar, büyük bir katliam yapılmış, sonra ortalık sakinleşmiş. Aynı şey birkaç yıl sonra tekrarlanmış. Fransızları ülkeden atmak isteyen yegane hükümet de bir darbeyle devrilmiş. Darbeyi her kim yaptıysa…FC Nürnberg formalarının üstünde Areva reklamı var.”
Gidiyor Gitti Gitmiş, Jenny Erpenbeck, Can Yayınları, 2022. Sayfa 171, 172, 173.
ABD pek çok ülkeye yaptırım uyguluyor, uluslararası hukuka aykırı olarak devletlerin merkez bankası rezervlerine el koyuyor, savaş hukukuna bile aykırı olarak işgal ettiği ülkelerin petrolüne, buğdayına el koyuyor.
AKP’ye Göre BRICS: Jeopolitik Dengeleyici, Mehmet Ali Güller, Cumhuriyet, 13 Haziran 2024.
Kamu arazilerinin özelleştirilerek sömürgeleştirilmesi ve yerel ağaç türlerini dikkate almayarak yabancı ağaç türlerinin dikilmesi; genetiği değiştirilmiş ürünlerin ekilmesi; kimyasal gübre kullanımı ile toprağın sömürgeleştirilmesinden de bahsedebiliriz.
Postkolonyalizm, Robert J. C. Young, İletişim Yayınları, 2024. Sayfa 162.
İçsel kolonyalizm, kolonileştirici bir gücün hakim olduğu bölgede, gruplar arasındaki eşitsiz bir güç dağılımına bağlı olarak güçlü olanların güçsüz olan grupları sömürmesidir. Robert Blauner 1969’da sömürgecilik fikrini içsel sömürgeciliği içerecek şekilde genişleterek Amerika Birleşik Devletleri’ndeki beyaz göçmenler ile Afrikalı Amerikalıların ve İspanyol göçmenlerin deneyimleri arasındaki farkı ortaya koymuştur.
Vekalet kolonyalizmi ise hakim kolonyal güç tarafından desteklenen bir grubun gerçekleştirdiği sömürüdür.
Yaşantı dünyasının kolonileşmesi, özünde yaşantı dünyasındaki en önemli etkinlik olan iletişim ile iletişimsel eylemlerin sınırlandırıldığı, dahası dilsel iletişim ve uzlaşının tahrip edildiği bir sürece işaret eder. Jürgen Habermas’ın çalışmalarında ana konulardan biri budur.
Sosyolojide Yakın Dönem Gelişmeler Dersi, Post-Kolonyal Teori Ünitesi, Anadolu Üniversitesi. Sayfa 188, 194 221.
Leave A Reply