Categories: Geziler

Özbekistan Gezisi 7 Büyük Oyun 2

  • 1916 yılına kadar Ruslar, Orta Asya’nın yerli halkını askere almazdı. Ancak 1916 yılının başında, gerek Doğu Cephesi’nde gerekse Anadolu’da uğradıkları ağır kayıplar nedeniyle Ruslar, Müslüman halktan asker olmasa bile savunma işlerinde kullanılmak üzere işçi sağlamalarını istedi. Orta Asya’da doğum kayıtları tutulmuyordu. Bu yüzden her köy ve kasabaya bir kota verilmiş ve uygun gördüklerini seçme işi mollalara ve köy büyüklerine bırakılmıştı. Kotalar, hem yerel ekonomi, hem de savaş için çok gerekli olan Türkistan’ın büyük pamuk ürününün kaldırılması da göz önünde bulundurularak hazırlanmış, pamuk üreten bölgelerde kotalar daha düşük tutulmuştu. Ancak pek çok küçük çiftçi için harman zamanı bir tek kişinin bile eksilmesi felaket demekti. Üstelik, yiyecek fiyatları yükselmiş, hükümet pamuk fiyatını yapay olarak düşük tutmuştu. Zengin aileler rüşvet ile oğullarını kurtarmıştı. Ayrıca gençler yurtlarından ayrıldıktan sonra hangi amaçla çalıştırılacakları da belirsizdi. Böylece kargaşa çıktı.
  • Taşkent ve Semerkand’ın zengin aileleri kentten uzaklaşmaya ve en değerli mallarını saklamaya başlamışlardı.
  • Ruslar’da Orta Asya’ya yabancı müdahalesi korkusu, Büyük Oyun yıllarında İngilizler’le başlamış ve 1890’larda İstanbul’dan yayılan Pan-Türkist görüşlerle büyümüştü. Berlin ve İstanbul’da hazırlanmış cihad bröşürleri Amu Derya’nın ötesine ulaşmıştı.

Fotoğraf:myweb.tiscali.co.uk

  • Rus yetkililer Türkistan’ın tümünde sıkıyönetim ilan ettiler ve olay yerlerine acımasız Kazak birliklerini yolladılar. Müslümanlar verilen ağır kayıplardan sonra daha fazla direnmenin anlamsız olduğuna karar verdiler ve durumu kabullendiler; Ruslar da pamuk ürünü kaldırılana kadar uygulamayı ertelediler. Hasat sonrası bir ay içinde 36 tren dolusu genç yurdundan ayrıldı.
  • Büyük ölçüde göçer olan Kazaklar ve Kırgızlar ile de aynı sorunlar yaşandı. Kazaklar ve Kırgızlar, kıyımdan kurtulmak için toplu halde dağları aşarak Çin Türkistanı’na kaçtılar. Çoğu yolda soğuktan ve açlıktan, bir kısmı da geri dönmeye çalışırken öldüler. Ancak onlar da altı aylık bir direniş ve verdikleri ağır kayıplar sonunda askere alınmayı kabul etmek zorunda kaldılar.
  • Türkistan’ın tümünde yaklaşık 4000 Rus siville 200 memur ve asker ölmüş, buna karşılık ölen Müslüman sayısı bilinmemekte, on binleri bulduğu tahmin edilmektedir. Bir Sovyet uzmanı, Çarlık Rusya döneminde, özellikle 1916 olayları sırasında  Orta Asya’daki Müslüman nüfusun bir milyon eksildiğini hesaplamıştır.
  • 1918 yılında Kokand’da kurulan özerk Müslüman hükümeti girişimi 14.000 kişinin ölümü sonunda engellendi.
  • Şiddet ortamı, 1917 Ekim Devrimi ile ortaya çıkan açlık, anarşi, kaos ile devam etti. Bolşevikler bölgede Beyaz Ruslar’a, İngiliz ajanlara, Müslüman savaşçılara karşı savaştılar. Bolşeviklerin de Çarlık rejimi gibi Müslüman halkların bağımsızlığından yana olmadıkları ortaya çıkınca Fergana Vadisi’nde isyan başlatıldı. Afganistan’da sürgünde olan Buhara Emiri de isyanı destekliyordu. Çeşitli anlaşmazlıklar, iç çekişmeler ve Bolşevikler’in giderek güçlenmesi isyanın başarısızlıkla sonuçlanmasını getirdi.
  • 1920 yılında tüm bölge Türkistan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlandı.

Fotoğraf:www.metamute.org

  • Enver Paşa, önce Berlin’e sonra Moskova’ya kaçmıştı. Bazı kaynaklara göre Enver Paşa, Lenin’e yeniden iktidara gelmesine yardım ederlerse, İngiliz Hindistanı’nı Ruslara teslim edeceğine söz verdi. Lenin, 1921 Kasım’ında Müslümanları cihad bayrağı altında  toplayarak seferine başlayabilmesi için onun Orta Asya’ya gitmesine izin verdi. Ancak, Orta Asya’da yeni bir Osmanlı İmparatorluğu kurma hayalini terk etmemiş olan Enver Paşa, Bolşevikler’e karşı, Moskova’dan bağımsızlık isteyen yerli Müslüman özgürlük savaşçıları Basmacılar’ın başına geçip başarılar kazandı. 1922 yılında Duşanbe’yi (Tacikistan) ele geçirdi. Bolşevikler’e  karşı zaferleri Orta Asya’da duyulmaya başlayınca, savunduğu Pan-Türkizm kavramı çoğuna uzak da olsa, bayrağı altına giderek daha çok insan toplandı. Ancak Bolşevikler örgütlenmeye başlayınca işler tersine döndü ve Enver Paşa, Lenin’in askerleri tarafından bugünkü Tacikistan’da 1922 Ağustos’unda öldürüldü.

Basmacılar.
Fotoğraf:e-paylas.com

  • Çarlık döneminde Ruslar’a karşı olan ayaklanmalara Türkmenler Basmacı adını veriyordu. Sovyet yönetimine karşı olan, 1917’de başlayan Basmacı Ayaklanması 1931 yılına dek sürdü. Basmak ve baskın kelimesi temel alınarak verilen bu isim yerine Türkistan’da ayaklanmalar Korbaşılar Hareketi olarak adlandırılmaktadır. Basmacı adı özgürlük yanlısı direnişçiler için kullanılan bir ad oldu: Cezayir Basmacıları, Hint Basmacıları gibi. 1917 yılında Mehmet Emin Bey Fergana’da Basmacılar’ı örgütlemişti. Ama Bolşevikler 1918’de Hokand’ı ele geçirdiler. Basmacılar 1921’de Buhara’da örgütlendi. Lakay Aşireti reisi İbrahim Bey, Enver Paşa Buhara’ya geldiğinde padişahın otoritesini sarstığı ve II. Abdülhamid’in devrilmesini sağladığı için onu tutsak etmişti.
  • 1923’te Kızıl Ordu Türkmenistan’ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. 1924’te Hive Hanı Basmacılarla Hive’yi yeniden ele geçirdi, 1929 yılına kadar direnebildi. Sovyetler, yakaladıkları Basmacılar’ın tüm kabilesini sorumlu tutmaya karar verdiler. 1931’de Lakaylı Ali Bey’in yakalanmasıyla Basmacı direnişi sona erdi. Orta Asya’da bu kadar uzun süren ve bu kadar geniş grupları kapsayan bir başka halk hareketi daha olmadı.

 

 

Füsun Kavrakoğlu

Önceki Yazılar

Japonya 125 Çocuklar İçin Davranış Listesi

Bu liste pek çok kaynakta yayınlanmış. Unutulmasın diye, belki örnek alan çıkar diye tekrar yayınlansın…

59 dakika ago

Faşizm / Diktatörlük 31

“Sığınaktan Yahudilerin, Rusların ve Polonyalıların yararlanmaları yasaktı.” “Tüm savaş tutsaklarının sorumlusu olan General Reinecke ile…

2 gün ago

Japonya 124 Japon Eğitiminde “Cesur Değişim”

Japon eğitim sisteminde çocukları Japon değil, dünya vatandaşı olmak üzere eğitme yoluna gidiliyor. Japonya’da Cesur…

3 gün ago

Japonya 122 Claude Lévi-Strauss’un Kaleminden Japon Sanatı

Egzotizme mesafeli duran Balzac 1834’te, Mutlak Peşinde adlı eserinde Çin’in tuhaf buluşlarına karşı çıkarken, Japon…

4 gün ago

Batıda Doğu, İslam ve Türk Algısı 82

“Barış istemeyen ve verdikleri bir sözü asla tutmayan Moskoflar” Osmanlılar, kime dostlukla ve itina ile…

5 gün ago