Bellek 4

Psikoloji literatürü iki ana bellek sistemi tanımlar: Sözel olan ve sözel olmayan bellek.

Sözel olmayan, yürümek, tırmanmak, araba kullanmak gibi eylem dizilerini gerçekleştirmeyi sağlayan, hayatın başlangıcından itibaren faal olan işlemsel bellektir.

Diğeri ise sözel, dile tabi olan, 4 yaşından önce var olmadığı kabul edilen epizodik bellektir.

Ya da ayrımı sözel bellek ve görsel ve duyusal bellek diye de yapabiliriz.

İyi Hikaye, J. M. Cotzee ve Arabella Kurtz, Can Yayınları, 2023.

İnsan hafızası genel olarak açık ve örtülü diye ikiye ayrılabilir.

Açık bellek konuşmayla ya da yazıyla duyurulabilir.

Örtülü bellek ise bilinçaltı dediğimiz şeydir. İnsanın hafızasında olduğunu bile bilmeyebileceği hatıralardır. Genellikle dile getirilmezler, o anıların hafızamızda olduğunu bilmeyiz.

Bu iki bellek türü üç temel alt gruba ayrılabilir. Anısal, anlamsal ve işlemsel.

Bir olay, hayatımızdan bir bölüm, açık, eşimizin çocuğumuzun doğum tarihi gibi, bu anlamsal bellektir, gerçeklere dayalı hafıza. Böyle bir şeyi unutsak bile bir yere bakıp hatırlayabiliriz, kimlik kartlarında yazılıdır, teyit edilebilir.

Anısal bellek farklıdır. Herhangi bir olay hakkında hatırladıklarımız, aynı olayda yanımızda olan kişinin hatırladıklarından farklı olabilir. Herkes farklı ayrıntıları hatırlar.

İşlevsel belleğe gelince: İnsan zihni anıları sürekli dokur ama kimse bunu fark etmez. Bazen ne hatırlayacağını bilemezsin. Bir kayaya yüz defa bile tırmansan her taşı, her ayak koyacak yeri muhtemelen hatırlayamazsın. Ama vücudun bunu doğal olarak hatırlar.

Anısal, anlamsal ve işlemsel hafızamızda kalan anılar yazıya döküldüğünde, zihnin anısal bir hatırayı dokuduğu her seferinde ona muazzam şeyler eklediğini fark ederiz. Yazıyla yeniden yaratılan dünya ‘gerçek dünya’ denilen şeye böylece daha da yaklaşır. Bu bir organizmadır. Bazen bilinçli olarak, fazlasıyla bilinçli olarak, yalnızca hatırlamak istediklerimizi hatırlarız. Anısal hafıza gibi görünen bir sürü şeyde hayali yakıştırmalar bulunur.

Petekgözlü Adam, Wu Ming-Yi, İthaki Yayınları, 2024. Sayfa 300-303.