Gnostik Temalar 2

Carl Gustav Jung’a göre bir anti-Kudüs, anti-Roma olarak nitelenebilecek İskenderiye ‘Doğu ile Batı’nın buluştuğu’ gerçek bir gnosis kentidir. Jung, gnostik imge ve kavramları bilinçaltı psikolojisinin süreçlerini aydınlatmak için kullanmıştır. Örneğin Laldabaoth’u (kötü niyetli tanrı, maddi dünyanın yaratıcısı), bizi mutlu olma imkanında yoksun bırakan özüne yabancılaşma, yabancılaşmış ego karşılığında kullanmıştır (1). Yirminci yüzyılda Jung ile belirginleşen gnostisizm ilgisi, edebiyatta da karşılığını bulmuştur. Gnostik temaları kullanma eğiliminin kökenleri Voltaire’e, Goethe’ye ve Blake’e kadar götürülebilir.

Herman Melville, Moby Dick adlı eseri için ‘bu bir sırlar kitabıdır,’ demiştir. Kökenleri itibariyle Üniteryen (teslis doktrinine karşı gelen bir mezhepten) olan Melville’in gerçekte gizli bir gnostik olduğu söylenir. Eserinde İncil’den alıntılanmış pek çok cümle vardır (Genesis’ten alınma ‘ve tanrı balinaları yarattı’ cümlesi gibi) (2).

Franz Kafka’nın eserlerinde de gnostik temalar vardır. Köken itibariyle Musevi olsa da onun ‘ahlaki ve varoluşsal olarak desteklenen’ her türden dinsel argümana sempati duyan bir ateist olduğu düşünülür. Şato adlı eserinde kahramanın başarısızlığının nedeni, hayatı bütünüyle rekabetçi ve kötücül bir bütünlük olarak algılaması ve beşeri olanla tanrısal olanın ilişkisini görememesidir. Dava adlı eserindeki Hukuk ve Kapı Bekçisi adlı bölüm insanlık durumu üzerine gnostik görüşü net biçimde yansıtır. Hukuk aslında Gerçek Tanrı’nın bir veçhesi, bir ifadesi olarak görülmelidir. ‘Gerçek Tanrı’nın ışığı mutlak surette hukuk ve adalettir.’ Kapı bekçisi, kapı önünde dikilerek büyük çoğunluğun hakka ve adalete ulaşmasına engel olur (3).

Gnostisizm Lawrence Durrell’in İskenderiye Dörtlüsü’nde, Jack Kerouac’ın Dr. Sax’ında, Anatole France’ın Meleklerin İsyanı’nda, Harold Bloom’un Lucifer’e Uçuş’u, Allen Ginsberg’in Plüton Övgüsü adlı eseri, Borges ve Cioran’ın çalışmalarında da vardır (4).

Popüler kültürde de gnostik temalar revaçtadır. Neil Gaiman’ın yazmış olduğu Sandman isimli çizgi roman kozmolojik yapısı itibariyle açık biçimde gnostik bir eserdir. Aynı şekilde Alan Moore’un The Watchmen adlı çizgi romanı da. Moore’un bir başka çizgi romanı Promethea’da gnostik temalar çok daha doğrudan yansıtılır; simya ile ilgili ögeler, Kabalacı ve ezoterik unsurlar çok yoğun kullanılır.

Yazar Philip Dick’in etkisi iki ünlü filmde kendini gösterir: Truman Show ve Matrix.

Truman Show’da Jim Carrey, yaşadığı dünyanın sahte ve gerçekdışı olduğunu düşünür ve bu gerçektir: Hayatı, bir programda kullanılmak üzere bir televizyon kanalı tarafından yaratılmış yapay bir dünyadır.

Matrix’de Neo, dünyanın aslında dev bir bilgisayar simülasyonu olduğunu anlar ve o andan itibaren bilinçlenme süreci başlar. Filmin başında bilgisayar ekranında beliren ‘Uyan Neo’ yazısı ile filmin gnostik karakteri görünür olur. Neo’nun uyanış sürecinde ona yardımcı olan Trinity ve Morpheus aeon’lara (tanrı tezahürünün sızmaları) karşılık gelirken onu Matrix sınırları içinde tutmaya çalışan Agent Smith ise bu evrenin arkhon’udur (madde alemini yöneten karanlık ruh) denebilir. Filmde, gnostik yazında görüşün, uyanışın, bilişin ve aydınlığın karşıtı olarak kullanılan körlük, uyku, cehalet, düşleme ve karanlık gibi ifadeler de yoğun olarak kullanılmıştır. Neo, uyku ve karanlıktan çıkıp uyanış ve aydınlığa varmaya çalışan güncel bir gnostiktir (5).

Yararlanılan Kaynak

(1) Gnostikler İlk Hıristiyan Sapkınlar, Sean Martin, Kalkedon Yayıncılık, 2010. Sayfa 177.

(2) A.g.e., sayfa 179.

(3) A.g.e., sayfa 179-181.

(4) A.g.e., sayfa 206.

(5) A.g.e., sayfa 186, 187.