Marcel Proust’a Dair 4

Proust, karakterlerinin çoğunu bir deyim ve meşhur sözle özdeşleştirmekten hoşlanır; onları anımsatıcı bir yan tema, sürekli tekrarlanan bir özellik ya da karakteristik kullanır. Aynı yöntemi bir seviyeye kadar Tolstoy, yan karakterleri için Thomas Mann ve Thomas Hardy de kullanır; yöntem özellikle Jane Austen için de geçerlidir.

Karakterleri bir biçimiyle hem dışardan görülür hem de oldukça içe dönüktür. “Düz” karakterlerdir; fakat Proust tarafından “çok yönlü”ymüşler gibi ele alınırlar. Romanın kapsamı o kadar geniştir ki karakterlerin düzlükleri zamana yayılır ve artık düzlük gibi görünmez. Proust’un karakterlerini yan temalarla etiketlemesi, karakterlerini “düzeltmesi”ne yarar.

Proust’un karakterleri beklenmedik şekilde değişir. Bazen bu değişimler, ufacık hareketlerden ve keşiflerden kaynaklanır.

Pek çok yazarın yaptığı gibi Proust da yan karakterlerine yazar isimleri verir.

Proust, büyük bir dikkatle incelediği Dostoyevski’nin tüm romanlarının Suç ve Ceza adıyla anılabileceğini söylemiştir. Psikolojik gerekçenin felsefi analizini geliştiren ve çeşitlendiren kişi Proust’tur.

George Eliot, Henry James, Virginia Woolf, Philip Roth gibi Proust da fazla açıklama yapan yazarlar kategorisindedir.

Kurmaca Nasıl İşler, James Wood, Ayrıntı Yayınları, 2013. Sayfa 87, 104, 105, 133.

 

“Kayıp Zamanın İzinde romanının birinci cildinde Giriş ve Combray bölümlerine kendimi kaptırdım. Bölümlerin salt güzelliği bir yana, beni heyecanlandıran, Proust’un bir bölümü sonrakine bağlama tekniğiydi. Olayların ve sahnelerin düzeni ne kronolojinin bildik gerekliliklerini izliyordu ne de doğrusal bir olay örgüsünü. Aksine, anlatıyı bir bölümden diğerine, birbirine teğet geçen zihinsel çağrışımlar ya da hafızanın cilveleri taşıyor gibiydi. Görünüşte alakasız iki an anlatıcının zihninde yan yana konumlandırılmıştı.”

Bu okumanın kendisine ikinci romanını oluşturmada daha özgür bir yol gösterdiğini yazmış Ishiguro.

Yirminci Yüzyıl Filmini İzlediğim Akşam ve Başka Küçük Keşifler, Kazuo Ishiguro, YKY, 2022. Sayfa 23, 24.

Edebiyatın “bir ölüm tarlası” olduğunu örneklerle anlatan Hanif Kureishi, Proust’un da farelere işkence ettiğini ve ailesinin mobilyalarını geneleve bağışladığını söyleyerek örnekleri çoğaltıyor.

Son Söz, Hanif Kureishi, Everest Yayınları, 2016. Sayfa 43.