
Saltanat kayıkları, padişahın ve yakınlarının yakın mesafelerde gezi amaçlı kullandıkları kayıklardır. Birçok Sultan’ın tahta geçmesi sonrası gerçekleştirilen Cülus Töreni ve Kılıç Kuşanma Merasimi için Eyüp Sultan’a gelmeleri bu kayıklarla olmuştur. Harem’in, yani sultanın ailesinin kullandığı kayıklar biraz farklı inşa edilmiştir.
Saltanat kayıklarının üretiminde farklı formlar kullanılmıştır: kemane baş, kancabaş ve dikbaş gibi. Sultanların kullandığı kayıklar daha çok kemane baş (içbükey baş) formunda üretilmişlerdir. Haremin, kullandığı kayıklar ise daha çok kancabaş ve dikbaş formlarında üretilmiştir. Kanca baş, baş tarafı kanca veya kartal gagası gibi geriye kıvrık olan türe verilen addır. Saltanat kayıklarının uzunlukları 15-32 m genişlikleri 1.5-3 m arasında değişir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Deniz Müzesi, İstanbul, 2016.

Saltanat kayıkları genelde armuz kaplamadır. Yani kaplama tahtaları uzunlamasına konmuş, kenar kenara bitiştirilmiş, yan tahtalar uç uca getirilerek kaplaması inşa edilmiştir.
Bu kayıklar, devletin ve saltanatın ihtişamını ve gücünü simgeleyecek şekilde yapılmış ve süslenmiştir. Süslemeler daha çok baş ve kıç tarafında yoğunlaşmıştır.
Baş kısımda bulunan kuş figürleri saltanatın gücünü temsil eder. Kimi saltanat kayıklarında bulunan kayığın baş tarafında bulunan kartal figürü güç, ihtişam ve iyiliği, kartalın ayağındaki yakalanmış yılan ise kötülüğü simgeler.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Deniz Müzesi, İstanbul, 2016.

Köşklü ve köşksüz olmak üzere iki çeşit saltanat kayığı yapılmıştır. En göz alıcı süsleme köşklerdedir. Köşklerin içleri sedef, kaplumbağa kabuğu, fildişi, abanoz ile süslenmiş, tavanları ve iç kısımları firuzelerle, değerli taşlarla bezenmişti. Altın varakla yapılan köşklerin üstüne sultanların amblemleri ve armalar, içine ise minderli, yastıklı koltuk ve kanepeler konulmuştur. Padişah kayıklarında, köşkün dört cephesinin üst kısımlarında ay-yıldız ve sancaklarla süslü armalar, baş ve kıç kısımlarında çeşitli silah ve yaprak motifleri yer almaktadır. Hareme ait kayıklar ise yaprak, çiçek ve meyve motifleriyle süslenmiştir.
İstanbul Beşiktaş’taki Deniz Müzesi’nde sergilenmekte olan 14 saltanat kayığı genelde 19. yüzyıla aittir. Ahşap oyma, kalem ve hat sanatı süslemede kullanılan tekniklerdir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Deniz Müzesi, İstanbul, 2016.
Sultan Abdülaziz devrinde, 1862-1863 yılında yapılmış, Sultan’ın haremine ait kayığın baş kısmında yapraklı bir dal üzerinde altın varaklı, kanatları açık bir kartal figürü yer almaktadır. Dış bordürde yağlıboya, kalem işi stilize yaprak ve çiçek motifleri bulunmaktadır. Baş ve kıç kısmında stilize yaprak, çiçek ve tomurcuklardan oluşan ahşap oyma kabartma süslemeler görülür. Kıç tarafında dört sütünce üzerinde yükselen köşkü vardır.
Sultan IV. Mehmet’in teknesi, 40 m boyunda, 5,9 m eninde, her birini üç kişinin çektiği 24 çift küreği ve 144 kürekçi kapasitesi ile çok hızlı bir tekne idi.
Yararlanılan Kaynaklar
Eski İstanbul’da Kayık ve Gemiler, Prof. Dr. Metin And, Skylife, Ağustos 2003.
https://www.eyupoyuncakcisi.com/tr/blog/saltanat-kayigi-ve-oyuncagi
Deniz Müzesi bilgilendirme tabelaları
https://bodrumdenizmuzesi.org/Bodrum Guletleri
Leave A Reply