- 997 adet tarihi eseri olan bir şehir Buhara. Çoğu, şehrin tabiatına uygun olarak dini yapılar.
- Buhara yüzyıllarca Hıristiyan dünyasındaki Sorbonne gibi, Müslüman dünyasının büyük bir üniversite şehri olmuştur. 19. yüzyılda şehirde o kadar çok medrese vardı ki, tam sayısını saptamak zordur. Bir beyana göre, 60’ı büyük, 103 medrese vardır. Buhara medreselerinde Türkistan’dan öğrenim görmeye gelen çok sayıda öğrenciye ilaveten Tatar ve Hintli öğrenciler de burada öğrenim görmeyi tercih ediyordu. 19. yüzyılda suhte sayısının 9-10 bin olduğu söylenir. Semerkand gerilemeye başladığında Semerkand mollaları da eğitim için Buhara’ya gelmeye başlamış. Tatar ve Maveraünnehir dünyasının Stalin tarafından katledilen en büyük entelektüelleri Buhara’da öğrenim görmüştü.
- 20. yüzyılın başında Tatar komşularından örnek alarak hanlığı modern okullarla donatmayı deneyen reformist aydınlara Cedid denirdi. Reform fikri 1820’de ölen, çağının en nüfuzlu Nakşibendi şeyhlerinden, yazar, şair, Türkmen asıllı Niyazkulu ile başladı. Niyazkulu, Buhara’da en yüksek dini görevde bulunmuş ve Buhara Emirinin manevi üstadı olarak tanınmıştır. Kendi parası ile yaptırdığı medresesi, Orta Asyalı, özellikle de Tatar öğrenciler üzerinde çok etkili olmuştu. 20. yüzyılın başlarında Türk halklarının sosyal hayatında önemli rol oynayan Ceditçiliğin meydana gelmesi için zemin hazırlamıştır. Medresesinden geriye bugün sadece Car Minar kalmıştır.
Car Minar (Dört Minare). 19. yüzyıl başında yaptırılmış yeni bir yapıdır, 1807. Bugün izi kalmamış Halife Niyazkulu Medresesi bu yapının arkasında imiş. Görünen yapı, medresenin girişi, taçkapısı imiş. Uçlarında mavi kubbeler bulunan 17 m yüksekliğindeki minareye benzer dört kule, 19 metreye 9 metre bir yapının dört köşesine yerleştirilmiştir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
- Eski yöntemdeki medrese eğitiminin yerine yeni yöntemlerle eğitim veren Cedit mektepleri açılır ama hükümetçe kapatılır.
- Özbekler arasındaki Ceditçilik hareketinin öncüleri olarak Ahmet Daniş, Münevver Kari ve Mahmud Hoca Behbudi’yi sıralayabiliriz.
- Cedidizm’in öncülerinden biri Buhara’da doğan ve yine orada ölen ressam ve hattat Ahmet Daniş’ti(1827-1897). Buhara Emirinin sarayındaki süsleme işlerini yürüten usta ölünce, Ahmet Daniş bu iş ile görevlendirilir. O aynı zamanda Buhara Emiri sarayındaki tarih ve felsefeye ait eski eserlerden yeni nüshalar yazmakla da uğraşır. O sarayın bilgili kişilerinden olduğu için, Rusya’ya gönderilen elçilik heyetiyle birlikte 1856-1870 yıllarında Rusya’da bulunmuştur. Daniş, Buhara’nın kendi geleneklerini reddetmeden, Rusların bilgisinden yararlanarak modernleşmekten kazançlı çıkacağına inanıyordu. Fikirlerini Han nezdinde savundu, ama takdimi reddedildi ve kendisi saraydan uzaklaştırıldı. Düşünceleri ile çağdaşlarını etkiledi ama onlar da 1938’de Stalin tarafından katledildi.
Çift Medrese. Biri, Buhara’nın kuruluşunun 2500’üncü yılı olan 1997’de restore edilen, Buhara emiri Abdullah Han II (1557-1598) tarafından yaptırılan (1588-1590) 108 hücreli Abdullah Han Medresesi. Diğeri ise Abdullah Han’ın annesi için 1566 yılında yaptırdığı, Maderi Han Medresesi.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Abdullah Han Medresesi, Ahmet Daniş, Buhara, Buhara medreseleri, Car Minar, Cedid, Çift Medrese, Maderi Han Medresesi, Münevver Kari, Niyazkulu, Özbekistan, Sorbonne
Leave A Reply