- Büyük Konstantin Yeni Roma’yı kurarken yapılanmada Roma’daki Palatin Tepesi’ni örnek almıştır, denir.
- Bizans mimarisinin kökleri Perge, Efes, Milet ve Ege’deki diğer şehirlerde olmakla birlikte Doğu’dan gelen yeni mimari etkiler öne çıkarak Bizans’a ait mimari biçimler ortaya çıkmıştır.
Yapımına 4. yüzyılda başlanmış olan Aya İrini, İstanbul’da bulunan, camiye çevrilmemiş en büyük Bizans kilisesidir.
Fotoğraf:tr.wikipedia.com
- Bizans mimarisi denince akla önce kiliseler gelir. Dini açıdan kilise Tanrı’nın Evi’dir, taşı toprağı kutsaldır. Sadece temeli bile kalsa, o yer kutsaldır. Kiliseler işlevlerine göre değil, biçimlerine göre tasnif edilir. İlk Hıristiyan kiliseleri, içi iki sıra sütunla, ortadaki daha geniş ve yüksek olmak üzere üç sahına/nefe bölünmüş dikdörtgen biçimindeki plana sahiptir ve bu yapı tipine bazilika denir. İnşası kolay olan bazilikadan binlerce yapılmıştır. Roma’da bazilika, mahkemelerin ve ticari anlaşmaların yapıldığı yerdi. Kilisede apsisin bulunduğu yerde, hakimler otururdu. Roma’nın sütunlu caddeleri bazilikaya örnek oldu diyenler de vardır. Batı Roma’nın düşmesinden sonra bazilikal plan Avrupa’da büyük ölçüde terk edildi ama Bizans’ta varlığını sürdürdü. Zaman içinde, neflerin üzerini örten düz çatı terkedilmiş ve parçalı kubbe inşa usüllerinin bulunmasıyla kubbeli bazilikalar ortaya çıkmıştı. Kubbeli bazilika Bizans mimarisinin dehasını gösterir ve gelecek bin yılda Ortodoks kiliselerinin modeli olur. En önemli kubbeli bazilikalardan biri Aya İrini’dir. Konstantinopolis’te 400-500 kilise olduğu düşünülüyor.
- Bizans mimarlığında bazı kiliselerde iç mekan, dört ayağa oturtulan merkezi kubbenin dört yanına eklenen dört kol yerine, apsis yönü dışında çevresini U biçiminde saran bir koridorla genişletildi. Çevre koridorlu ya da dehlizli plan adı verilen bu şemanın örneklerine İstanbul’da Fethiye Camisi’nin yerindeki Theotokos Pammakristos Manastır Kilisesi’nin kuzey yapısında, Fenari İsa Camisi’nin yerindeki Konstantin Lips Manastır Kilisesi’nin güney yapısında rastlanmaktadır.
- Rotonda denen yuvarlak, merkezi planlı kiliselerde çokgen planlı bir iç mekana sekiz ayak yerleştiriliyor, yapıyı örten kubbenin oturduğu bu ayaklarla dış duvarlar arasında çepeçevre bir koridor ortaya çıkıyordu. Bu türün, ayakların sekizgen değil, kare planlı bir iç mekanın yer aldığı çeşitlemesine örnek, İstanbul’daki Küçük Ayasofya Camisi’dir.
526-536 yılları arasında yapılan, mimarlarının Milet’li İsidoros ve Tralles’li Anthemius olduğu düşünülen, Bizans İmparatoru I. Justinyen ve karısı Theodora tarafından yaptırılan Aya Sergios ve Bachos Kilisesi, 1497 yılında Sultan II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiştir. Günümüzdeki adı Küçük Ayasofya Camii’dir.
Fotoğraf:antikkonak.com
- Merkezi planlı (kare, çokgen ya da daire) ve tek kubbeli Roma yapılarından türeyen bir kilise planı da, daha çok Ortodoksluğun egemen olduğu Doğu Avrupa, Anadolu ve Ortadoğu’da rastlanan Yunan haçı (kolları eşit uzunlukta olan haç) biçimindeki şemaydı. Bu tür kiliseler kubbeli bir orta mekanın dört yanına eşit uzunlukta dört kolun eklenmesiyle oluşturuluyordu. Açık Yunan Haçı adı verilen bu plan tipinin iki ünlü örneği İstanbul’da bugünkü Fatih Camii’nin yerindeki Havariyyun Kilisesi ile Venedik’teki San Marco Bazilikası’dır. İkisinde de haçın kolları birer kubbeyle örtülmüştür. Bu plan tipi Orta ve Geç Bizans dönemlerinde görülmez.
- Daha sonra kubbeli orta mekanın dört yanındaki kolların üzeri birer beşik tonozla örtüldü; kolların arasında kalan boşluklara daha küçük birer kubbeli köşe mekanı inşa edilerek, yapının planı kareye tamamlandı. Kolları eşit uzunluktaki haçın böylece kapalı bir mekanın içinde kalması ve dışarıdan algılanamaması nedeniyle bu plana Kapalı Yunan Haçı dendi. Trilye, Aziz Stefanos Kilisesi Kapalı Yunan Haçı planlı kiliselerin en eskisidir. İstanbul’daki Bodrum Camisi’nin yerindeki St. Miraleion Kilisesi, Eski İmaret Camisi’nin yerindeki Pantepoptes Manastır Kilisesi, Kilise Camisi’nin yerindeki Hagios Theodoros Kilisesi bu planın uygulandığı yapılardır. Cyril Mango’ya göre bu planın çıkış noktası ateşgede Sasani tapınakları, Suriye’deki Roma tapınakları veya Bitinya (Bursa) manastırlarıdır.
- Sivil ve askeri mimariden günümüze ulaşmış Bizans eserlerinden bazıları İstanbul’daki şehir surları, Tekfur Sarayı, Yerebatan ve Binbirdirek sarnıçları, Valens Su Kemeri, Çukurbostan Açık Sarnıcı, Dikilitaş, Çemberlitaş’tır. Anadolu’daki yapıların bazıları ise, Hadrianapolis Kalesi (Edirne), Eskihisar Kalesi (Gebze), Karamanağa Köprüsü (Malatya), Amasra Kalesi, Laskarisler Sarayı (İzmir), Side ve Efes gibi antik kentlerde yapılan çeşmelerdir.
Açık Yunan Haçı, Amasra Kalesi, Aya İrini, Aya Sergios, Bachos Kilisesi, bazilika, Bizans, Bizans'ta Mimari, Çemberlitaş, Çukurbostan Açık Sarnıcı, Cyril Mango, Dikilitaş, Eski İmaret Camisi, Eskihisar Kalesi, Kapalı Yunan Haçı, Konstantin Lips Manastır Kilisesi, kubbeli bazilika, Küçük Ayasofya Camii, Küçük Ayasofya Camisi, Laskarisler Sarayı, Milet'li İsidoros, Palatin Tepesi, Pantepoptes Manastır Kilisesi, Rotonda, Sultan II. Beyazıt, Tralles'li Anthemius, Valens Su Kemeri
Leave A Reply