Gök Türk Balbalları 1

Bugüne kadar araştırmacılar Moğolistan’da Türklerden kalma 400’den fazla insan biçimli taş yontuya ulaşmışlar. Bunların bir kısmı oturan, bir kısmı ayakta betimlenmiş figürlerdir. Aristokratlar için yapılmış, aristokrat görünümü verilmiş heykellerdir. Bazılarına kemer, cep, kama gibi detaylar işlenmiştir. Bazılarının elinde bir kap vardır. Bir çoğu uzun bir kaftanla betimlenmiştir. Balballar bize geçmiş adetlerimiz ve kültürümüz hakkında bilgi verir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Ulusal Moğol Tarihi Müzesi, Ulan Bator, Moğolistan, 2019.

• Çin kronikleri, Türklerin mezarın başına ölenin suretini diktiklerini yazar. Ancak bu heykellerin mezarın başına değil, kült alanının başına dikildiği anlaşılmıştır. Heykeller, kült alanının önüne ve ruh yolu’nun iki tarafına dikilmekteydi.
• Kül Tigin Külliyesi’nin önünde doğuya doğru çift sıra halinde uzayan balbal sırası olduğu biliniyor.
• Gök Türk heykelleri için sadece belirli bir dönem, 8. yüzyılda, o da göreceli olarak bir üç boyut etkisinden söz edilebilir.
• Akademisyenlerin hemen hepsi balbalın; savaşta öldürülmüş düşmanları temsilen dikilen taş sütunlar olduğu konusunda birleşirler. Çin kronikleri ölünün mezarının yanına, yaşamı boyunca öldürdüğü insan sayısı kadar taş dikildiğini ve bu taşların ona öbür dünyada hizmet edecek köleler olduğunu aktarırlar. Oysa Türk Kağanın kurganına akrabaları dışında kimse yaklaşamaz, gömme işlemi büyük bir gizlilik içinde sadece Boy’un ileri gelenleri ile birlikte yapılırdı. Yabancılar, sadece belli bir süre sonra yapılan yoğ merasimine katılabilirlerdi. Yoğ merasimi, bölgelere göre ufak farklılıklar gösterirdi ama genelde ağıt yakma, kopuz çalma, yemek dağıtmayı kapsayan bir cenaze töreniydi.
• Gök Türk balballarının, bozkır askerleri olan süvarilerin sembolik yansımaları olduğu da öne sürülür. Balbalların, bozkırda yapmış oldukları düzen ile, Kağanlarına göklerdeki bozkırlara yaptığı yolculuk esnasında refakat eden süvari birliği olduğu düşünülür. Bu taşlar, ölen soylu kişiye diğer dünyada hizmet etmek için dikilmiş sembollerdir.
• Balbal sırasının uzunluğu, yoğ törenine katılanlar üzerinde doğrudan bir etki de yaratır.
• Gök Türk sonrası aynı bölgeyi merkez edinmiş başka bir Türk boyu olan Uygurlar, balbal kelimesini kullanmamışlardır.

Yararlanılan Kaynak

Gök Türk Heykelciliğinde Baba ve Balbal Kavramları Üzerine, Dr. Anıl Yılmaz, Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü, Yeni Türkiye Yayınları, 2006, sayfa 118-126.