Karaz Kültürü’nün yayılım alanı (Sevin, 2003: 117).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Konya Arkeoloji Müzesi, 2017.
Erken Tunç Çağı’na tarihlenen (MÖ 3000’ler) Karaz Kültürü, el yapımı, kazıma ve kabartma bezemeli, iyi ölçüde açkılamaya (dış yüzeyi pürüzsüz) sahip bir çanak çömlek geleneği; dikdörtgen, kare ve yuvarlak planlı kerpiç ve/veya çamur dal örgü tekniğinde uygulamaları olan bir mimari geleneğe ve sabit ocakların yanı sıra taşınabilir ocak veya kap altlığı olarak düşünülen zengin bir bezeme repertuvarına sahiptir.
Uzun bir zaman sürecini kapsayan Karaz Kültürü çok geniş bir alana, günümüz idari bölünmesine göre Azerbaycan, Nahçıvan, Gürcistan, Ermenistan, Kuzeybatı İran ve Doğu Anadolu Bölgesi’ni kapsamaktadır.
Karaz Kültürü için en önemli özellik siyah açkılı çanak çömlektir. Siyah açkı ve renk, kültürün en önemli karakteristik özelliğidir. Karaz çanak çömleğinde üç ana tipte bezeme söz konusudur; “kabartma bezeme”, “kazıma bezeme” ve “baskı–oluk bezeme” ana bezemelerdir (1).
MÖ 4. bin yıl ortalarından hemen sonra, MÖ 3300’de başlayan bu kültür, MÖ 2000-1900 yıllarına değin varlığını geniş bir bölgede devam ettirmiştir. Onların göçebe/yarı göçebe oldukları bilinmektedir. Karaz seramiği el yapımıdır ve monokromdur (tek renktir). En yaygın renkler siyah ve kırmızı veya bunların tonlarıdır. Siyah-kırmızı renk kontrastı sevilir. Seramiğin içi kırmızı ise dışının siyah yapılması tipiktir ya da tersi. Evlerde üretilmiştir, seri üretime dair kanıt henüz yoktur. Küçük taşlar, kum, bitkisel kalıntılar, mika, kireç, deniz kabuğu ve obsidyen kırıntıları Karaz seramiğinin hamurundaki katkılardır (2).
Van Gölü havzasına bir Hurri göçü ile geldiği savunulan Erken Tunç Çağı halklarının MÖ 1850 yıllarından sonra ürettikleri Van-Urmiye boyalı çanak çömlekleri. Van – Urmiye Boyalıları’ndan, Orta Tunç Çağı’na tarihlenen pişmiş topraktan yapılma, boya bezemeli çömlek ile yonca ağızlı testi, Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2018.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Konya Arkeoloji Müzesi, 2017.
MÖ 2. binyıl başlarında ortaya çıkan bu boyalı seramik geleneğinin yayılım alanı, kuzeyde Kafkaslar, güneydoğuda Urmiye Havzası toprakları ile güneybatıda Hakkari Dağlık Bölgesi ve Van Havzası toprakları, batıda Muş – Erzurum – Artvin boyunca çizilecek bir hatla sınırlandırılmaktadır. Karaz Kültürü ile aynı coğrafyada yaşayan Van – Urmiye Boyalıları Kültürü eserlerinin, büyük oranda nekropol alanları ile daha çok kurganlardan gelmesi, bu kültürün göçebe bir kültür olabileceğini düşündürmektedir.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Gaziantep Arkeoloji Müzesi, 2018.
Yararlanılan Kaynaklar
(1) https://www.academia.edu/24429331/Van Müzesi Buluntuları Işığında Van-Muş Bölgesinde Erken Tunç Çağı ve Karaz Kültürü, Davut Yiğitpaşa, 2012.
(2) Atatürk Üniversitesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı’ndan Dr. Mehmet Işıklı’nın Kars Müzesi için Yardımcı Doçent iken hazırladığı bilgi tabelası.
Leave A Reply