19. yüzyıl Karakalpak kadın mücevherleri ve baş süsleri.
Fotoğraf: sanat.orexca.com
Fotoğraf: verilobi.com
- Biz Karakalpakya’ya gitmedik ama Özbekistan sınırları içinde yer alan Karakalpakistan/Karakalpakya hakkında da yazmak gerek diye düşündüm.
- Karakalpakya, tarihsel Harezm topraklarını kapsar.
- Karakalpaklar, eski yurtlarının Kazan ile Astrahan arasındaki Volga kıyıları olduğu ve Timur istilaları ya da Rusların baskısı nedeniyle Ceyhun Nehri çevresine göç ettikleri sanılan bir Türk halkıdır. Bazı görüşlere göre Karakalpaklar, Kazak Türkleri’nin bir boyudur.
- Aral Gölü’nün güneydoğu ve güneybatısında yer alan ülkenin doğusunda Kızılkum Çölü’nün batısı, orta kesiminde Ceyhun Nehri vadisi, batısında ise Üstyurt Yaylası’nın güneydoğu bölümü yer alır.
- 1757’den sonra eski yurtlarına dönen Karakalpaklar, 1858’de Hive Hanlığı’na bağlandılar. 1873’te Karakalpaklar’ın yaşadığı tüm bölgeler Rusların eline geçti.
- 1920’de de Sovyetler Birliği’nin bir parçası oldu.
- 1925 yılında Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerk bir yönetim birimi idi.
- 1932’de özerk bir cumhuriyete dönüştürüldü.
- 1936 yılında özerk cumhuriyet statüsünü koruyarak Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin bir bölümü durumuna getirildi. 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığa kavuşmasıyla bu ülkenin bir bölümü oldu.
- Karakalpakya’da Karakalpaklar, Özbekler, Kazaklar dışında az miktarda Rus ve Türkmen de yaşar.
- Yakınında çıkan petrolü işleyen rafinerileri vardır. Başlıca tarım ürünü olan pamuk Ceyhun Nehri kıyılarında ve deltasında yetiştirilir. Kızılkum Çölü’nde sığır ve karakul koyunu beslenir.
- Ülke toprakları Sovyetler döneminde çevreyi olumsuz etkileyen tarım yöntemlerinden büyük zarar görmüştür. Tarım alanlarının büyük bir bölümü, aşırı sulama ve suları çekilen Aral Gölü’nün yatağındaki tuz kalıntıları nedeniyle aşırı ölçüde tuzlanmıştır. Ayrıca, toprakta ve ırmak suyunda zehirli kimyasal maddelerin aşırı yoğunlaşması, birçok yerde insan sağlığı açısından tehlike yaratmıştır. Aral Gölü’nün küçülmesi, balık avlama alanlarının kurumasına ve iklimin sertleşmesine yol açmıştır.
- Karakalpaklar’ın toplam nüfusunun 650.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Toplam nüfusun %80’e yakını Özbekistan’da, geri kalanlar ise Kazakistan, Türkmenistan ve Rusya’da yaşamaktadır.
- Karakalpakya 14 idari bölgeye ayrılmıştır.
- Başkenti Nukus’tur.
- Ulus, Sünni Müslümandır.
- Karakalpakça, Türk Lehçelerinin Kıpçak grubuna girmektedir. Kazak ve Nogay lehçelerine de yakındır. Karakalpakçayı bir Kazak ağzı olarak gören Türkologlar, Karakalpakçaya Güney Kazakçası da derler.
- Yazı dilinde önce Arap alfabesini, 1928-1940 arası Latin alfabesini ve daha sonra Kiril alfabesini kullanmışlardır.
Bir Karakalpak gelini.
Fotoğraf:Karakalpak.com
Aral Gölü, Hive Hanlığı, Karakalpak, Karakalpak gelini, Karakalpakistan, Karakalpakya, karakul koyunu, Kazakistan, Kızılkum Çölü, Nukus, Özbekistan, Turkmenistan
Leave A Reply