Türk Kostümleriyle Marie Adelaide de France’ın Portresi, Jean-Etienne Liotard, 1753.
Floransa’da Galeri Uffizi’de sergilenmekte olan tabloda poz veren, Kral XV. Louis’in üçüncü kızıdır. Prensesin üzerindeki giysileri işlemeli üç eteği, kürklü kaftanı ve incili türbanı ressam İstanbul’dan getirmişti. O dönemde poz verilirken egzotik giysiler tercih ediliyordu (1).
Fotoğraf: fineartamerica.com
Mozart’ın Rondo Alla Turca-Türk Marşı, Verdi‘nin Operası Aida, Flaubert’in romanı Salambo, Prag’daki İspanyol Sinagogu, Tenten’in Mavi Lotus macerası ve 19. yüzyıl ressamlarının çizdiği Harem sahneleri. Hepsi de Avrupa sanatçılarının gizemli şehvetli Doğuya olan hayranlıklarının örnekleri. Bu hayranlığa Şarkiyatçılık adı veriliyor, sanat ve edebiyatta İpek Yolu kadar eski olan bir tema bu. Marco Polo‘nun Çin’in ihtişam ve haşmetini mitolojik öykülerle yazdığı 13. yüzyıl seyahat kitabı Şarkiyatçılığın ilk yaygın örneği; aslında eski Yunan heykeltıraşlar da Mısırlı görünüme sahip kuros ve kore’den (genç oğlan ve kız heykelleri) esinleniyordu. 15. yüzyıldan itibaren Şarkiyatçı akımlar Batı sanatı ve mimarisinde karışık olarak birbirini izleyecekti; Türkoloji, Sinoloji ve Japonoloji’den, Mağribi ve sahte Mısırbilim’e kadar (2).
Şarkiyatçı sanat deyince, Türk hamamları, köle pazarları, Şark Sarayları ve lüks mekanlar içindeki büyüleyici güzeller geliyor göz önüne ilk olarak. Napolyon‘un Mısır Seferi (1798), Yunanların Türklere karşı Bağımsızlık Savaşı (1821-1829) ve Cezayir’in Fransızlar tarafından işgali (1830) ve bu konulara eğilmeye başlayan romantik dönem Fransız ressamlarının tabloları ile konu hep gündemde kalıyor (3). Odalıklar ve hamam sahnelerini içeren tablolar özellikle cesaretli kompozisyonları ve zengin fırça darbeleri nedeniyle hayranlık uyandırıyordu (4).
Ta ki 1978’de Edward Said Şarkiyatçılık adlı kitabını yayınlayana ve bu sanat türünü hor görene kadar. Said bu kitabında Batının Doğuya hiçbir zaman önyargısız yaklaşmadığını, daima şarkiyatçı bir gözlükle baktığını öne sürdü. Asya ve Ortadoğu hakkındaki görüşler, 19. yüzyılda oluşan ve Avrupalı emperyalistler tarafından yaygınlaştıran klişeler temelinde belirleniyordu: Sahte romantik, ırkçılığa yaklaşan yabancı düşmanlığı ile birlikte sürdürülüyordu. Said’in kitabından altı yıl sonra çıkan ve gişe rekorları kıran Indiana Jones ve Lanetli Tapınak filminde Uzak ve Yakındoğu ile ilgili tüm klişeler sergileniyordu. Yerleşmiş kalıpların değişmesi kolay değildi (5).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Tablodaki Kadın, Asuman Kafaoğlu-Büke, Epsilon Yayınevi, 2022. Sayfa 105.
(2) Avrupa’yı Avrupa Yapan Değerler, Pieter Steinz, Alfa Basım Yayım, 2018. Sayfa 271.
(3) A.g.e., sayfa 272.
(4) A.g.e., sayfa 273.
(5) A.g.e., sayfa 274.
Leave A Reply