Çanak çömlekler üzerindeki işaretler MÖ 4000’e tarihlenir ama esas olarak yazılı dil Shang dönemi (MÖ 1600-1046) sonlarından itibaren gelişmiştir (1). Yazı, Çinliler için büyük önem taşıyacak, kültürleri yazı aracılığıyla muhafaza edilip yayılacaktı. MÖ 500’de pek çok şiir yazılmış ve bunlar Şiir Klasiği’nde (Shi jing) derlenmiştir (2). Savaşan Devletler döneminde (MÖ 476-221) yazı nüfusun daha büyük bir kesimi tarafından kullanılır oldu (3). Savaşan Devletler döneminde siyasi parçalanma bölgelerdeki yazma alışkanlıklarında bir çeşitlenme ile sonuçlandı. Kayıtlar, ipek ve bambu şeritler üzerine tutuldu. Bu dönemde klasik külliyatın, Beş Klasik Eser’in oluşması gerçekleşti:
Şiir Klasiği (Shi jing),
Tarih Klasiği (Shu jing),
Değişimler Kitabı (Yi jing),
Ayin Kitabı (Li ji) ve
Bahar ve Güz Vakayinamesi-Yıllıkları. Bu yıllıklar, Konfüçyüs‘ün ana yurdu Lu Prensliği’nin MÖ 722 ile MÖ 479 yılları arasındaki dönemi kapsayan bir vakayinamedir.
Beş Klasik Eser, Konfüçyüs döneminde son halini almıştır (4).
Taocuların Çin doğalcılığının organik oluşuna katkısı çok önemlidir (5).
Bir Bahar ve Güz Dönemi (MÖ 771-476) eseri.
İçinde ve altında 84 yazı karakteri bulunan bronz yemek kabı. Ding adı verilen beli incelmiş, altı düz kaplar Batı Zhou döneminde (MÖ 1046-770) yapılmaya başlanmış, bu biçim ve ebatta kaplara Zhou asillerinin mezarlarında o kadar çok bulunmuştur ki, dönemi temsil ettikleri söylenebilir.
Hiçbir zaman özünü farklılığa uğratmayan Çin sanatı, tarihi boyunca karakterini tadil edecek çok sayıdaki başkalaşım sürecinden ilkini bu dönemde yaşadı. Shang formlarının sertliği bu dönemde yumuşamış kenarlarının sivrilikleri ve çıkıntıları kaybolmuş, zenginleştirilmiş yüzeyler yuvarlanmıştı. Ayin kaplarının döküm şartlarını uzun uzun kaydeden yazıtlar vardır. Bir ding (bir tür ayin kazanı) üzerindeki yazı, ebeveynlerin ruhlarına adamak üzere kaplar sipariş edildiğini anlatır; kazan, oğulları ve torunları tarafından sevgiyle korunup kullanılacaktır. Bu tür bronz kapların yönetici sınıf üyelerinin statü simgesi haline geldiği bellidir (6).
Batı Zhou’da ve Bahar ve Güz dönemlerinde tunç kaplar üzerinde birkaç yüz karaktere varan uzun yazılar görüyoruz (7).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Henan Müzesi, 2017.
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Rönesanslar, Jack Goody, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. Sayfa 242.
(2) A.g.e., sayfa 243.
(3) A.g.e., sayfa 249.
(4) A.g.e., sayfa 250.
(5) A.g.e., sayfa 245.
(6) Dünya Sanat Tarihi, John Fleming, Hugh Honour, Alfa Basım Yayım Dağıtım, 2016. Sayfa 106.
(7) Rönesanslar, sayfa 249.
Leave A Reply