220-580 yılları arasında olduğu gibi, 906-1280 yılları arasında da Çin Kuzey – Güney olarak iki kısma ayrıldı. Ve yine kuzey kısmı yabancıların, güney kısmı ise Çinlilerin hakimiyetinde kaldı.
Çin, 220-580’de Çin iki kısma ayrıldı ve kuzey, 360 yıl boyunca yabancıların, bilhassa Türklerin idaresinde kaldı.
580-900 yılları arasında Çin, Çinliler tarafından idare edildi. Çin’in dışında kuzeyde Çin ile sürekli savaşan ve Çinli olmayan büyük, bağımsız devletler vardı.
900-1280’de Çin tekrar ikiye ayrılınca kuzey, 380 yıl yabancılar, bilhassa Moğol – Tunguzlar tarafından idare edildi. Bu dönemde “Moğol” adı verilenlerin bir kısmı Türk’tü; Tunguzların arasında da Türkler vardı.
960-1279 yılları arasında hüküm süren Sung/Song Hanedanı hiçbir zaman Çin’in tamamına hakim olamamıştı (1).

Simin Demokan koleksiyonu.
Beş Hanedanlık ve On Krallık 906-960
906-960 arasındaki yıllar Çin’de siyasal kargaşa dönemiydi. Bu 53 yıl boyunca, kuzeyde beş hanedanlık, güneyde bir düzineden fazla bağımsız devlet kuruldu ama genellikle bunların yalnızca onundan söz edilmiştir (2).
Geç Liang Hanedanı (907-923), Qi devletine general olarak hizmet eden eski askeri Vali Zhu Quanzhong’un kurduğu hanedandır. Kendisi oğlu tarafından öldürülmüş, oğlu ise birkaç aylık saltanattan sonra kardeşinin önderlik ettiği bir isyanla tahttan indirilmiş, o da ölünce Beş Hanedan içinde en uzun ömürlü olanın sonu gelmiştir (3).
Türk Sha-t’o’ların ilk hanedanı Geç Tang Hanedanı (923-936) askeri bir hükümetti. Sha-t’o Türklerinin, Uygurların vergileri artırıp mallarını ellerinden alması dolayısıyla, 786 yılında onlardan ayrılıp Tibetlilerle (Tangutlar) ilişki kurduğunu (4); 800’lü yıllarda Sha-t’o’ların Tibetlileri bırakarak yine Uygurlara bağlandıklarını (5); son Uygur kağanı Üge Kağan’a (839-845/847) baskın düzenleyen Çinlilerin idaresinde Sha-t’o ve Ch’i-pi gibi Türk boyları olduğunu ve çarpışmalar sırasında Üge Kağan’ın yaralandığını ve eşi Çinli prensesi de savaş meydanında bırakarak Kara Arabalı Oğulları Kabilesi’nin yanına sığındığını biliyoruz (6). Sha-t’o’lar hanedanlarını 923’te kurdular ama başarı kazanmak için sayıca çok azdılar. Bu on üç yıl boyunca hükümdar katledildi, yerine yine Türk olan bir başka hükümdar seçildi, ama bu istikrarsızlığa rağmen Kuzey Çin’in büyük bölümünü ellerinde tuttular (7). Ve hanedan, yine Türk bir general tarafından yıkıldı (8).
Sha-t’o Türkleri ikinci olarak 937-946 yılları arasında varlık gösteren Geç Chin/Jin Hanedanı’nı kurdu. Çinliler, Kuzey Çin’in büyük bir kısmını terk etmek zorunda kaldılar (9). Çin’in geniş bölgelerini kontrol ediyorlardı ama buraları elde tutmaya istekli olmadıkları için topraklardan çekildiler (10).
Üçüncü Sha-t’o hanedanına ise Geç Han Hanedanı adı verildi (947-950). Bir Sha-t’o generali kendisini imparator yaptı ama bir yıl sonra öldü. Oğlu, kendisinin yerine memleketi idare eden naipleri bertaraf etmek isterken katledildi. Beş Hanedan’ın en kısa ömürlüsü bu oldu (11).
Bir Han Çinlisi olan General Guo Wei, Geç Zhou Hanedanı’nı (951-960) kurdu. Üç yıl hüküm sürdükten sonra öldü. Halefi Güney Çin’de bazı kazanımlar elde etti ama otuz sekiz yaşında ölüp geride altı yaşında bir varis bırakınca Song Hanedanı’na egemenlik yolu açılmış oldu.
Bu dönemle Sha-t’o’ların tarihteki rolleri son buluyor (12).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Çin Tarihi, Wolfram Eberhard, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. Sayfa 225, 226.
(2) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 65.
(3) A.g.e., sayfa 65.
(4) Kök Tengri’nin Çocukları, Ahmet Taşağıl, Bilge Kültür Sanat Yayın Dağıtım, 2018. Sayfa 318.
(5) A.g.e., sayfa 208.
(6) A.g.e., sayfa 225.
(7) Kısa Çin Tarihi, sayfa 65.
(8) Çin Tarihi, sayfa 231.
(9) A.g.e., sayfa 231.
(10) Kısa Çin Tarihi, sayfa 66.
(11) A.g.e., sayfa 66.
(12) Çin Tarihi, sayfa 232.
Leave A Reply