“Çin Kaynakları,” resmi hanedan tarihleri, seyahatnameler, kanunnameler, mektuplar, elçiler arasındaki yazışmalar, hatıralar, yazıtlar, sikkeler, arkeolojik eserler üzerinde bulunan her türlü grafiti ve yazı örnekleri ile tarihi değer taşıyan her türlü metni kapsar (1).
Çin kaynaklarını metal ve taş eserler üzerindeki yazılar, kemik ve kaplumbağa kabukları üzerindeki yazılar, klasik kitaplar, hanedan tarihleri, ansiklopedik eserler, kronolojik eserler şeklinde de sınıflandırabiliriz. Hemen bütün resmi tarihlerin sonunda yabancı kavimlere ait bir bölüm yer alır. Bunlar Çin’e komşuluk yapan, onunla ilişkiye giren kavimlerin tarihinin anlatıldığı kısımlardır. Çinliler komşuları ve ilişkide oldukları milletler için şecerelerinden başlayarak sosyal hayatlarına kadar uzanan en detaylı bilgileri kaydetmişlerdir (2). Yirmi beş resmi hanedan tarihi dışında ansiklopedik ve kronolojik nitelikli yazılı kaynaklar da mevcuttur. Bu eserlerin son ciltlerinde yine Çin’e komşu kavimlerin bölümleri vardır. Bunlar son derece değerli bilgiler içerirler. Kronolojik eserlerde olaylar çok sade bir dille sıralanmıştır. Diğer kaynaklarda mevcut olmayan çok sayıda belgeye başvurulması eseri kıymetini arttırır (3).
İslam öncesi Türk tarihine ilişkin Orta Asya araştırmalarının olmazsa olmazı Çin yazılı kaynaklarıdır (4). Türk tarihinin İslam öncesi dönemine ilişkin kapsam açısından en zengin kaynaklar Çin dilinde yazılmıştır. Bilgilerin çokluğu ve olayların ayrıntıları açısından bakıldığında Çinlilerin meydana getirdiği eserler Türk tarihi açısından ön plana çıkmaktadır (5).
Arkeolojik eserlerden de anlaşıldığı gibi Türkler, madencilik ve metal işçiliği de yapabiliyorlardı. Demir işleme ve bu alandaki uzmanlıkları Çin kaynaklarında açıkça vurgulanmaktadır (6).
Efsanevi ilk Çin yazılı metinlerini dikkate alırsak yazılı Türk tarihini MÖ 2250’lere götürmek mümkündür (7).
Hun, Göktürk, Uygur gibi başlıklar altında toplanan bu bölümlerde Türk toplumlarının, devletlerinin ya da büyüklü küçüklü boylarının öncelikle ortaya çıkışları anlatılır. Kökenleri ile ilgili rivayetlere de yer verilmiştir. Daha sonra eğer devlet kurmuşlar ise bu da açıklanmıştır. Çin ile kurdukları ilişkilere özellikle büyük yer ayrılmıştır. Bundan sonra mutlaka sosyal hayatları, hükümdarlarının taşıdıkları unvanlar, teşkilatları, yedikleri ve içtikleri şeyler, yaptıkları evlilikler, ekonomik yapıları, hukuki uygulamaları, ölü gömme ve benzeri törenleri anlatılır. Özellikle Çinlilerden farklı yönleri belirtilmiştir. Şayet büyük bir devlet kurmuşlarsa devletin gelişmesi, Çin ile yapılan savaşlar hakkında bölümler vardır. Türk ülkelerine elçi olarak giden, Türklerle savaşan ya da herhangi bir şekilde temasa geçen kişilerin biyografilerinde son derece doyurucu bilgiler yer alır. Söz konusu devlet adamları döndüklerinde saraya rapor verdikleri için şahıs biyografileri de önemlidir (8).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Göktürk Yazıtları, Moğolistan, 2019.
Göktürkler‘in vasal olarak bağlı oldukları ezeli düşmanları Moğol asıllı Juan-Juan’ları hezimete uğratmadan önce istiklallerini kazanma yolunda önemli adımlar attıklarını Çin kaynaklarından öğrenmekteyiz. Göktürkler’in bağımsızlıklarını kazanışları, kaybedişleri Orhun Anıtları’nda da anlatılmıştır. Çin kaynakları, Göktürk sınırlarının doğudan batıya 5000 kilometreden fazla, güneyden kuzeye 2500 kilometreden fazla olduğunu bildirmektedir (9). Eli silah tutan herkesin asker olduğu Göktürklerin ordusundan bahsederken Çin kaynakları bunu çoğu kez asker kelimesi yerine kullanmıştır. Bozkır sahasında kurulmuş bütün diğer eski Türk devletleri gibi Göktürk Devleti de siyasi ve askeri karakter taşıyor, dini karakter taşımıyordu (10). Göktürk Yazıtları gibi Çin kaynakları da Göktürk devlet sistemindeki unvanlar hakkında bilgi vermektedir (11).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, Sergen Çirkin, Yapı Kredi Yayınları, 2019. Sayfa 275.
(2) Kök Tengri’nin Çocukları, Ahmet Taşağıl, Bilge Kültür Sanat Yayın Dağıtım, 2018. Sayfa 22.
(3) A.g.e., sayfa 23.
(4) A.g.e., sayfa 20.
(5) A.g.e., sayfa 21.
(6) A.g.e., sayfa 31.
(7) A.g.e., sayfa 38.
(8) A.g.e., sayfa 22.
(9) A.g.e., sayfa 176.
(10)A.g.e., sayfa 178.
(11)A.g.e., sayfa 183.
Leave A Reply