Sarıkamış’tan.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
- Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya’da ihtilalin patlak vermesiyle Rusya’daki yeni yönetim 3 Mart 1918’te Brest Litovsk Barış Antlaşmasını imzalayarak savaştan çekildi. Bu antlaşmaya göre Kars’ta bulunan Rus birlikleri düzenli bir şekilde çekilmeye başladı. 3 Mart 1918 Brest –Litowsk Antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı sınırlarında kalmıştır. (1878’den itibaren Kars, Ardahan ve Batum’a Elviye-i Selâse denmiştir.) Bu antlaşmayı Ermeni ve Gürcüler kabul etmemiştir (23).
- 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi sonrasında, İngilizler Osmanlılara verdikleri bir nota ile hiçbir gerekçe göstermeden Ardahan, Batum ve Kars’ın boşaltılmasını istemişlerdir. İngilizler böylece, bir yandan Çarlık yanlılarına arka çıkmak, öte yandan da bölgedeki karmaşadan yararlanarak egemen konuma gelmek, Rusya’nın boşluğunu doldurarak Asya kıtasında tek söz sahibi olmak istiyordu. Osmanlı ordusunun yedi aylık bir harekat sonucunda Hazar kıyılarına ulaşması ve İran’a yönelmesi, Kafkasya’daki boşluğun Osmanlı Devleti tarafından doldurulabileceği endişesini yaratmıştı (24, sayfa 605, 606).
- 5 Kasım 1918’de Milli İslam Şurası adıyla Batum, Artvin, Ahıska, Ahılkelek, Nahçıvan ve Ordubad’da başkenti Kars olan bir hükümet kuruldu.
- 17 Ocak 1919’da Büyük Kars Kongresi toplanmış ve 18 Ocak 1919’da Batum’dan Nahçıvan’a uzanan bölgede, resmi dilin Türkçe olduğu Güneybatı Kafkas Geçici Hükümeti’ni kurmuşlardır (22). Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin 18 maddelik bir anayasası vardı. Hükümetin çalışmalarının temel noktasını anavatandan kopmama amacı oluşturuyordu (23). 25 Mart 1919’da bağımsız Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti/ Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti kurulmuş ancak İngiltere bu oluşumu 12 Nisan’da dağıtmıştır. İngilizler, dağıtılan Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin Reisi Cihangiroğlu İbrahim Bey ve diğer yetkilileri tutukladı. Trenle Gümrü, Tiflis, Batum; oradan vapurla İstanbul’a getirilen yetkililer 45 gün Arapyan Hanı’nda tutulduktan sonra bir İngiliz gemisi ile Malta’ya sürgüne yollanmıştır. Gemideki 78 tutuklunun 11’i Kars’tan alınan yetkililer, diğerleri ise İttihat ve Terakki Partisi’ne mensup kişilerdi (33). İngiltere Ermenistan’a Kars, Kağızman, Oltu’yu; Gürcistan’a Ahılkelek, Alaverdi ve Borçalı’nın kuzey kesimini vermiş, Ardahan’ı ise paylaştırmıştır (22, sayfa 249-255).
- Erzurum ve Sivas Kongrelerine Kars’tan da üyeler katılmıştı (23).
- 30 Ekim 1920’de Kazım Karabekir Paşa, Kars’ı Ermeniler’den aldı.
- 2 Aralık 1920’de TBMM Hükümeti ile Ermenistan Hükümeti arasında Gümrü Barış Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Kars Sancağı’nın bütünü Türkiye topraklarına katıldı.
- 16 Mart 1921 yılında Sovyet hükümeti ile yapılan Moskova Antlaşması ile Kars ve Artvin’in Sovyet Rusya ile olan sınırları belirlendi. Bu antlaşmaya göre, Batum, Ahıska ile Ahılkelek Türkiye sınırları dışında kaldı.
- Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin yıkılışından iki yıl sonra, Nisan 1921’de İngiliz Hükümeti içlerinde İbrahim Bey ve sekiz arkadaşının bulunduğu 40 kişiyi serbest bırakmaya karar verdi. Temmuz başında Kars’a ulaşan İbrahim Bey, aynı yıl yapılan seçimlere katılıp Belediye Başkanı oldu (33).
- 13 Ekim 1921’de Kafkasya’daki Sovyet Hükümetleri ile Kars’ta yeni bir antlaşma imzalanarak Moskova Antlaşması sınırları bir kez daha onaylanmıştır.
Ahılkelek, Ahıska, Arapyan Hanı, Artvin, Batum, Brest –Litowsk Antlaşması, Brest Litovsk Barış Antlaşması, Büyük Kars Kongresi, Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti, Cihangiroğlu İbrahim Bey, Elviye-i Selâse, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Gümrü Barış Antlaşması, Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti, İttihat ve Terakki Partisi, Kars, Kazım Karabekir Paşa, Milli İslam Şurası, Mondros Mütarekesi, Moskova Antlaşması
Leave A Reply