Libya 4

Zeytinlikler ve çöller ülkesi Libya’nın tarihi yaklaşık İsa’dan önceki 10 binlere uzanıyor. MÖ 9. yüzyılda Fizan Çölü’nde, Sahra Çölü Ticaret Yolu’nu denetleyen, Berberi bir halk olan Garamantlar yaşıyor. Bugün Libya’nın iç kesimlerinde Garamantlar döneminden kalma duvar resimlerini ve yazıları görmek mümkün(dü). Bu halkın evlerini taş yerine dağlardan çıkardıkları tuz ile inşa ettikleri söylenir.
Fenikeliler, MÖ 7. yüzyılda Trablus bölgesinde koloniler kurmuştu. Bunlar daha sonra Kartaca Devleti’ne bağlandı.
MÖ 7. yüzyılda Yunanlılar Berka (Sirenaika/Kyrenaika) kıyılarına kentler kurdular.
MÖ 1. yüzyılda Trablus, Roma’nın Yeni Afrika eyaletinin bir parçası oldu. Berka, başka bir Roma eyaletinin parçası idi. Fizan, Roma tarafından MÖ 19 yılında alındı.
MÖ 2. yüzyıla ait bir zeytinyağı amforası ve MS 1. yüzyıla tarihlenen zeytinyağı presleri bulundu.
Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra bölge Bizanslıların denetimi altına girdi. Bölge, 533 yılında Belisarius tarafından Vandallar’dan alındı.

Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu

7. yüzyılın ilk yarısında İslam akınları başladı. Berberi kabilelerin direnişi 8. yüzyılda kırılabildi ve Berberilerin büyük bölümü Harici mezhebini benimsedi.
8. yüzyıl ortalarında Kuzey Afrika’da başlayan Harici ayaklanmaları Emevi egemenliğinin sarsılmasında önemli rol oynadı. Libya, Mısır’daki Abbasi valilerinin yönetimi altına girdi.
10. yüzyılda kıyılarda Fatımiler egemendi.
Fatımiler zayıflayınca Libya toprakları Muvahhid akınlarına uğradı. 13. yüzyılda Hafsi egemenliği başladı.
16. yüzyılda ortaya çıkan İspanyol tehdidi Hafsi sultanını korsanların yardımına muhtaç etti. Oruç Reis ve ardından Osmanlı hizmetine giren Hızır Reis (Barbaros Hayrettin Paşa), Mısır dışındaki Kuzey Afrika topraklarını 1551’de Osmanlı egemenliğine kattı. 1536’dan sonra Cezayir’de oturan bir beylerbeyi aracılığıyla yönetilen bu topraklar, 1587’de üç eyalete bölündü. Trablus, Berka ve Fizan bölgeleri Trablusgarp adı altında bir Osmanlı eyaletine dönüştü. Osmanlıların atadığı paşalar, eyalet yönetimini yeniçeri başlarına bıraktı. İç kesimlerde yerel güç odaklarının üstünlük kazanmasıyla Osmanlı denetimi bazı kıyı kesimleriyle sınırlandı.

Füsun Kavrakoğlu