Laponya bölgesi Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’nın Kuzey Kutup dairesi içinde kalan kısımlarını kapsıyor. Bölgenin etnik halkı olan Samiler bu topraklara Sapmi demiş. Finlandiyalılar Fin Lapi veya Lappi, İsveçliler ise Lappland adını vermiş.
Laponya yılın yaklaşık yedi ayı karla kaplı. Hava sıcaklığı -40’ı buluyor (1).
Bu bölgenin nüfusu az, 190.000 ve yerleşim çok dağınık (2).
Büyük ölçüde Kuzey Kutup dairesinin üst kısmında kalan Laponya’nın en eski halkı olarak kabul edilen Samilerin varlığı günümüzden 10 bin yıl öncesine kadar çıkarılıyor. Yazılı tarihleri yok. Dilleri Ural-Altay dillerinin Fin-Ugor grubuna dahil. Kökenleri tartışmalı. Orta Asya kökenli göçebe bir kavim olabilecekleri düşüncesini savunanlar çoğunlukta. Sibirya’da yaşayan Yakut Türkleri ile akraba olma ihtimalleri yüksek. Son buzul çağının sonlarına doğru dünyayı kaplayan buz tabakasının kutuplara doğru çekilerek küçülmesi sırasında bu bölgeye gelmiş olabilecekleri düşünülüyor.
Norveç’in kuzeyindeki Alta kentinde keşfedilen ve başlangıcı MÖ 6. bin yıla tarihlenen kaya resimleri bu kavmin bölgedeki varlığına ait en eski kanıtlar olarak kabul ediliyor. Bu resimler avcılık ve balıkçılıkla yaşayan yarı göçebe bir kavme işaret ediyor (3). Antik kaynaklar İskandinavya yarımadasında İsveç, Fin ve Viking kültürlerinin henüz oluşmamış olduğu dönemlerde bu bölgede ‘Samiyeh’lerin yaşadıklarını söylüyor. Antikçağ yazarı Tacitus, Fenni halkından bahsederken Samileri kastediyor. Norveç dilinde de Finn sözcüğü Samileri ifade etmekteymiş. Lapp sözcüğü, bu toprakları sonradan işgal edenlerin dillerinde aptal, çulha giyen, yamalı, ilkel ve yoksul anlamlarına geldiğini söylüyor bazı kaynaklar. Bu nedenle bu sözcüğün kullanılması günümüzde Samiler tarafından pek tercih edilmiyormuş (4).
Genellikle mavi, uzunca bir tunik, ren geyiği derisinden pantolon, fok derisinden ayakkabı onların geleneksel giyim kuşamlarını oluşturuyor. Geleneksel başlıkları dört köşeli. Dört bir yandan esen rüzgarları şaman bir torbaya sokmayı başarmış; şapka da dört köşeli olarak oluşmuş. Rovaniemi’deki müzede gelin ve damat giysilerini görüyoruz. Renklerin manevi anlamda koruyucu işlevleri de olduğuna inanıyorlar (5).
Fotoğraflar: Füsun Kavrakoğlu, 2023.
Yaklaşık 2000 yıl kadar önce yeni halkların kalabalıklar halinde İskandinavya yarımadasına gelmeye başlamaları Samilerin giderek daha kuzeye çıkmalarına neden olmuş. 11. yüzyıldan itibaren İskandinavya yarımadasında güçlü krallıkların ortaya çıkmaya başlaması Samilerin üzerindeki baskıları artırmış. Norveçlilerin fiyordlara yerleşmeye başlamaları, Samileri daha iç bölgelerde tarım ve hayvancılık yapmaya yönlendirmiş.
Geleneksel olarak animist-şamanist inançlara sahip olan Samileri Hristiyanlaştırma çalışmaları 13. yüzyılın başlarından itibaren ortaya çıkmış. 1542’de İsveç Kralı Gustav Vasa Sami topraklarına askeri güçle el koymuş. Bu politikanın bir parçası olarak Sami topraklarında ilk kilise kurulmuş. İlerleyen dönemde önce İsveçlilerin daha sonra da Norveçli ve Finlandiyalıların bu topraklara yerleşmeleri özendirilmiş, Samiler daha da kuzeye itilmiş (6).
Samiler binlerce yıl boyunca dualarını dağlara, kayalara, göllere, akarsulara yöneltmişler. Çevrelerinde bulunan tüm doğa unsurlarının bir canı olduğuna inanarak onlarla ilişki kurmak inançlarının temelini oluşturmuş. Samilerin geleneksel inancı aslen Şamanizm olarak ifade ediliyor. Şamanlarına noaidi diyorlar. Onun görevi tanrılar, ruhlar ve atalarla topluluk arasında aracılık yapmak. Eskiden Samilerde hayvan kurban edilmesi yaygın bir uygulama imiş. Ren geyiği, beyaz inek ve koyun gibi ak hayvanlar tapınım konusu olmuşlar. Kutsal taş ve kayaları balık yağı veya ren geyiği yağı ile mesh etmişler. Samilerin inancına göre dünya üç bölümden oluşmaktaymış: Tanrıların yaşadığı üst dünya; ölümlülerin yaşadığı üzerinde bulunduğumuz dünya ve ölülerin yaşadığı yeraltı dünyası. Şamanizm günümüz Sami Hristiyanlık inancını derin bir şekilde etkilemiş (7).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Laponya’nın Beyaz Kaderi, Johan Augustin, Everywhere, Sayfa 158-167.
(2) Ben Kuzey Işıklarını Görebilme İhtimalini Sevdim, Tayfun Bayazıt, Oksijen, 18-24 Şubat 2022.
(3) Lapland Finlandiya’da Bir Kış Masalı, Yıldırım Büktel, e Yayınları, 2017. Sayfa 41.
(4) A.g.e., sayfa 42.
(5) A.g.e., sayfa 52.
(6) A.g.e., sayfa 43.
(7) A.g.e., sayfa 62, 63.
Leave A Reply