Attika’dan, MÖ 750’lere tarihlenen geometrik dekorlu oinokhoe. Oinokhoe, Antik Yunan’da, sıvı maddelerin taşınmasında kullanılan, yonca veya düz ağızlı, tek kulplu, silindirik boyunlu, dibe doğru daralan oval gövdeli seramik kaplara verilen addır (1)(2).
Fotoğraf: The Countless Aspects of Beauty in Ancient Art, Ed. Maria Lagogianni-Georgakarakos, National Archaeological Museum, 2018.
Miken uygarlığını yıkan, bir kuzey halkı olan Dorlar’ın işgali yalnız Miken uygarlığında değil, tüm Doğu Akdeniz’de yıkımlara yol açmış, Anadolu’da Hitit uygarlığını çökerterek Mısır’ı tehdit etmiş, büyük bir nüfus hareketinin parçası olmuştu (3).
Dorlar’ın getirdiği yeni stilde yapılan vazolar ve bilhassa bu vazolarda kullandıkları geometrik süsleme formları yeni bir dönemin de simgesi haline gelmiştir. Miken süsleme üslubu ve biçiminden Dorlar’ın getirdiği bu yeni formlara geçiş devresi olan Protogeometrik Dönemde (MÖ 1025-900) kapların üzeri daire ve yay biçiminde desenlerin kullanıldığı örgüler ile bezenmiştir. Bu soyut desenler Geometrik Dönemin olgunlaşmasına (MÖ 900-700) paralel olarak gelişmiş ve dama tahtası, balık sırtı, gamalı haç biçiminde öğelerin eklenmesi ile yepyeni bir boyuta geçmiştir. Geometrik dönemin zirveye ulaşması ile de bu tür süsleme öğelerinin yanı sıra insan ve hayvan figürleri de kullanılmaya başlanmıştır. Köşeli dış çizgileri ile geometrik bir görünüm yaratan bu figürler genellikle yatay bir bant vasıtası ile kapları çepeçevre sarmaktaydılar. Figürlere konu olan unsurların sürekli olarak profilden çizildiği bu süsleme sanatında MÖ 8. yüzyıldan itibaren Yunan efsanelerini ele alan konular da işlenmiştir. Bu dönem vazoları ve onların süsleme üslubu MÖ 7. yüzyıldan itibaren doğudan gelen ve köşeli öğelerin yerine eğri çizgili desenler ile mitolojik figürleri kullanan yeni bir üslubun etkinlik kazanması sonucunda eski önemini kaybetmiştir (4).
MÖ 1100’lerde sona eren Miken dünyasını dört yüzyıl gibi uzun süren ve Geometrik Dönem olarak anılan devir izlemiştir. Dönem adını kil eserlerin süslemesinde kullanılan geometrik motiflerden almıştır. Aynı zamanda, Homerik şiirin ve Yunan dininin, alfabe sisteminin oluştuğu, spor yarışlarının başladığı dönemdir. (Homeros’un MÖ 9. yüzyılda yaşadığı düşünülür ve İlyada ile Odysseia destanlarından başka pek çok şiir de ona atfedilir.) Dor istilaları sonucu Miken Uygarlığı’nın yıkıldığı, ilk Yunan şehir devletlerinin ve Yunan koloniciliğinin görülmeye başlandığı (MÖ 9.- 8. yüzyıllar) bu döneme Yunan Karanlık Çağı, bazı kaynaklarda ise Ege Karanlık Çağı da denir.
MÖ 1050 yıllarında yani Geometrik dönemin ilk evresinde yalnız geometrik süslemeler vardır. Bu geometrik süsler kabın çevresini dolaşan kuşaklar içinde yer alır. Üst üste sıralanmış yatay süsleme şeritlerindeki süslemelerde sıkı bir düzen göze çarpar. Bu katılık MÖ 9. yüzyılda yumuşamaya başlar, figüratif kompozisyonlar da görülmeye başlar. Kabı çepeçevre saran insan, hayvan ve soyut motifler kullanılmıştır. Figürler derinliksiz, basitleştirilmiş, katı görünümlüdür.
Geometrik dönem anıtsal heykellerin değil, pişmiş kil ve bronzdan, az miktarda da fildişinden yapılma küçük heykellerin devri olmuştur. Bu dönemden elimize geçenler daha çok mabetlerde, daha az miktarda ise mezarlarda bulunmuştur. Geometrik dönem heykeli daha çok erkeği konu almıştır. Ama betimledikleri kadın ya da erkek olsun oturan ya da ayakta synkleiston denen, kollar ve bacaklar vücuda yapışık pozdadır. Savaşçı, binici, okçu, müzisyen gibi hareketli figürlerde çıplaklık öne çıkar, ama cinsiyet belirsiz kalır (5). Bu dönem figürlerinin tanrı mı yoksa bir ölümlü mü olduğu da belli değildir (6). Tipik geometrik süsleme, o devrin heykellerinde görülene çok benzer. İnsan ve hayvanlar aşırı derecede üsluplaştırılmıştır. Erkekler ince bir bele ve balta bıçağını andıran bir profile sahiptir (7).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) https://sardisexpedition.org/tr/artifacts/latw-162
(2) https://www.arkeolojikhaber.com/haber-oinokhoe
(3) Dünya Sanat Tarihi, John Fleming, Hugh Honour, Alfa Basım Yayım Dağıtım, 2016. Sayfa 75.
(4) Geographika, Mehmet Ali Gökaçtı, İletişim Yayınları, 2001. Sayfa 34.
(5) The Countless Aspects of Beauty in Ancient Art, Maria Lagogianni-Georgakarakos, National Archaeological Museum, 2018.
The Countless Aspects of Beauty in Ancient Art, Maria Lagogianni-Georgakarakos, sayfa 109.
(6) A.g.e., sayfa 110.
(7) Eski Yunan Sanatını Tanıyalım, Dr. Flavio Conti, İnkilap ve Aka Basımevi, 1982. Sayfa 58.
Leave A Reply