
Fotoğraflar: Füsun Kavrakoğlu
Cuma akşamı Kumkapı‘da Surp Vortvots Vorodman Kilisesi’nde Gomidas’ı izledim.
Kimsesizlikten manastıra, halk şarkılarından ve güzel sesinden İstanbul, Berlin ve Paris’e yolu düşen, en sonunda da sürgün ve korku ile akıl hastanelerine giren ve orada ölen müzisyen ve müzik araştırmacısı Gomidas’ın öyküsünü (Kütahya 1869- Paris 1935).
Tek perdelik oyunu Ahmet Sami Özbudak yazmış ve yönetmiş. Bu müzisyenin trajik öyküsünü Türkiye ve Fransa’da eğitim almış Fehmi Karaarslan (1981-) büyük bir başarıyla canlandırıyor. O ve Koro seyirciye unutulmaz bir deneyim yaşatıyor. Işık ve mekanın bu deneyime katkısı büyük. Fransız kanalı arte tv’de de gösterilen oyun, sezon sonuna kadar depremzedelerle dayanışma için sahnelenmiş.
İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın Müzik Festivali kapsamında Kim Kashkashian ve Péter Nagy’i dinlemek için Surp Vortvots Vorodman Kilisesi’ne 2013 yılında gittiğimizde de programda Gomitas Vardabet/Komitas Vardapet bestesi Ermeni Şarkıları yer almaktaydı. Komitas, bir Osmanlı, papaz, Berlin’de müzikoloji doktoru unvanını kazanmış, Ermeni halk şarkılarını derleyen, besteler yapan, Uluslararası Müzik Cemiyeti kurucularından, müziğe yapmış olduğu katkılar dünyada bugün de takdir gören, eserleri hala çalınan ve söylenen biri. 1915 olaylarında İstanbul’dan Çankırı’ya sürülüyor. Mehmet Emin Yurdakul, Halide Edip ve ABD elçisi Henry Morgenthau’nun Talat Paşa’ya yaptıkları baskılar sonucu İstanbul’a geri geliyor ama geçen bu sürede yaşadığı korku ile 1916 yılında La Paix’de tedavi altına alınıyor, 1919’da Paris’teki bir psikiyatri kliniğine yatırılıyor ve 1935 yılında orada ölüyor (1)(2).
27 Mayıs 1915’teki Tehcir Kararnamesi’nden 33 gün sonra Ermenilerin tehcir edildiği biliniyor. Oyunda, Gomidas’ın tehcirden Halide Edip sayesinde geri getirildiği belirtildi. Bunun üzerine ben de ertesi gün konu ile ilgili kaynaklarıma göz attım.
İttihat ve Terakki hükümetinin Ermeni politikasını en sert biçimde eleştiren, ünlü Ermeni müzisyen Gomidas Vardabet’i kurtaran Halide Edip, Cemal Paşa tarafından Suriye’deki Ermeni göçmenlerin işlerinde yardımcı olması için davet edilmiş (3) ve Ermenilerin göç ettirildiği şehirlerden olan Beyrut ve Şam’daki Türk kız mekteplerine müfettiş olarak gitmiş (4).
Ermeni yetimleri korumak için kolları sıvayan Halide Edip’e cepheden Doktor Lütfi (Kırdar) de yardıma yollanmıştı (5).
Cemal Paşa Hatıralar’da “Türk kadınlarının medar-ı iftiharı saydığım Halide Edip hanımefendinin özel çabaları sayesinde Beyrut’ta Darü’l- Nasrırat ismi verilen Fransız kız mektebi binasında yenilettiğim yatılı kız lisesi ve muallim mektebi ile Beyrut, Şam ve Cebel-i Lübnan’da kurduğumuz yatılı ve yatısız kız ilkokulları….” diyerek onun tehcirdeki yararlıklarını anlatıyor (6).
Halide Edip Maliye Nazarı Cavid Bey‘e 1 Mart 1917 tarihinde Beyrut’tan gönderdiği mektupta tehcir sırasında Suriye’ye ve Lübnan’a gönderilen Ermenilerin durumunu anlatır.
“Burada yaşamak hakkı bulan bir sürü bedbaht Ermeni var… Ermeniler bana diyorlar ki – Senin Suriye’ye gelmeni iki aydır uykumuz kaçarak bekledik. Bizim için bir şey yap. Dünyada bir Cemal Paşa, bir de seni severiz….Yeni kabine bu emsalsiz zulüm ve cinayetin hiç olmazsa netayicini tahfif edemez mi?” (7).

Aziz Gregor’a (Surp Krikor Lusavoriç) (240-332), Ermenileri Hristiyan dini ile 301 yılında aydınlattığını belirtmek için kendisine Lusavoriç (Aydınlatan, the Illuminator) adı verilmiştir. Ermeniler, dünya tarihindeki ilk Hıristiyan devlet olduklarını öne sürerler. Adına kurulmuş pek çok kilise olduğu gibi, oyunda 40 kişilik topluluğuyla yer alan koronun adı da Lusavoriç Korosu idi ve Gomidas Vartabed’in müzikleri ile oyuna katkısı büyüktü. Koronun kuruluş yılı 1929 imiş. Lusavoriç Korosu günümüzde kilise ilahilerinin yanı sıra dini ve folklorik şarkılar ile Türkiye’de ve yurtdışında birçok kültürel etkinliğe, konsere, festivale katılıyor ve ödüller kazanıyormuş (8)(9).
Yararlanılan Kaynaklar
- Kumkapı ve Müzik, kavrakoglublog, 2 Temmuz 2013.
- Dr. Elmon Hançer, vorodman.com
- Cemal Paşa 1, Sefa Kaplan, Hürriyet 13 Mart 2009.
- ‘Tehcir’ Tartışmaları İçin, Önay Yılmaz, Radikal Kitap, 9 Ocak 2009.
- Cemal Paşa 2, Sefa Kaplan, Hürriyet 14 Mart 2009.
- Hatıralar, Cemal Paşa, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2001. Sayfa 355, 356.
- Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi, Murat Bardakçı, Everest Yayınları, 2009. Sayfa 149 – 151.
- www.britannica.com
- www.turkiyeermenileripatrikliği.org
Leave A Reply