TİMURLENK
1336-1405
- Özbeklerin ata saydığı, hemen tüm şehirlerine heykellerini diktiği kişi Timur’dur.
- Timur, 1336 yılında Keş Eyaleti’nde, Şehr-i Sebz’de dünyaya geldi. 1370 yılına gelindiğinde tüm rakiplerini bertaraf etmiş ve ülkesinin tek sahibi olmuştu.
- Avuçları kan içinde doğduğu efsanesi yaygındır.
- Çağatay Ulusu’nun Barlas Aşireti’ne bağlıdır.
- Doğduğu dönemde Maveraünnehir, Müslüman idareciler ile Türk-Moğol geleneğinden gelen liderler arasındaki iktidar kavgasına sahne olmaktaydı. Birinciler Kur’an’dan başka yasa tanımazken, ikinciler için en başta töre geliyordu.
- Keş Eyaleti Timur’un babasına tımar olarak verilmişti. Bu topraklar babasının ölümünden sonra ellerinden alınmıştı.
- Çok iyi at bindiği, kılıç ve yay kullandığı; yakışıklı, usta bir satranç oyuncusu olduğu; güzel ve etkili konuşmasını bildiği; parlak zekalı, sanata ve görkemli olan herşeye ilgi duyduğu; okuma yazma bilmediği ama bilgiye çok meraklı olduğu, çok iyi Türkçe ve Farsça konuştuğu, dönemin bilginleri ile astronomi, tıp ve tarih ile ilgili düzeyli tartışmalara girdiği düşünülüyor. Gençliğinde kervanlara saldırarak soygunlar yaptığı söyleniyor. Bir ağıl baskını sırasında elinin ve ayağının sakat kaldığı düşünülüyor. Bunun üzerine aksak-lenk lakabını aldığı; 20 yıl sonra sakat kalmasına yol açan kişiyi bulduğu ve onu asarak savaş talimlerinde hedef tahtası olarak kullanmak için gittiği yerlere taşıdığı söyleniyor.
- 1350’li yıllarda Çağataylar’ın Semerkand Emiri’nin ordusuna katıldığı, orduda yükseldiği, emirin kızı ile evlendiği, 1369’dan itibaren Maveraünnehir’in emiri olduğu, Semerkand’ı başkent yaptığı ve şehrin son derece güvenli, zengin, Orta Asya’nın incisi olduğu biliniyor.
- İlk eşi ölene kadar tek eşlidir.
- Sadece Cengiz Han soyundan gelenler Han ünvanı alabiliyordu. Timur o soydan gelmediği için sadece Emir ünvanını taşımıştır. Daha sonra bir Moğol soylusu ile evlenmiş, Han soyu ile birleşmiş, bu yolla soy ağacını Cengiz Han’a kadar çıkartmak istemiştir. Sekizinci evliliğini de bir Moğol kızı ile yapmıştır.
- Esnek siyaseti, kişisel itibarı, savaş ve silah konusundaki üstün yeteneği ulemayı ve derebeyleri çevresinde toplamasını kolaylaştırmıştır.
- Dine dayalı bir anayasa hazırlatmış, din adamlarına çeşitli toprakların kullanım hakkını bağışlamıştır. Ancak bu İslami devlet içinde Türk savaşçılar özel bir statüye sahiptiler, dini yasalara bağlı değildiler. Onlar ancak askeri mahkemede yargılanabilirdi.
- Ünvan bahşettiği, sorumluluk verdiği herkesin bir yedeği vardı ve taraflar bunu bilirdi.
- Ayaklanmaları acımasızca bastırırdı: Şemsikar’da 10.000 kişiyi, Azerbaycan seferinde 2.000 kişiyi diri diri gömdürdüğü biliniyor.
- Yaklaşmakta olduğu haberi bile dehşet salmaya yeterdi. Dehşet salmak onun politikasının vazgeçilmez parçası idi.
- Hint seferinde, yol boyunca tutsak edilenleri, ordunun ilerleyişini yavaşlattığı için, yaklaşık 100.000 kişinin boğazlarının kesilerek öldürülmesi emrini verdi.
- Timur, Hindistan seferi ile İslamiyeti Kuzey Hindistan’a getirir, ilerde torununun torununun oğlu Babür Şah’ın (1483-1530) başında olacağı Türk-Hint İmparatorluğu’nun yolunu açar.
- Cengiz Han’ın torunlarını yenerek Türkistan’a hakim oldu. 35 yıl bizzat sefere çıktı, zaferleri 35 yıl boyunca devam etti.
- Savaşlardaki ince taktikleri ve sık sık başvurduğu eşi görülmemiş şiddet onun fetihlerinin ortak noktaları olmuştur.
- Savaşta beşinci kol denen, savaştığı ordunun bir kısmını kendi yanına çekme taktiğini kullandığı biliniyor. Altınorda’yı bu yolla yendiği, Rusya’nın palazlanmasına yol açtığı düşünülüyor.
- İran’da çıkan ayaklanmayı bastırmak için yola çıkar. Ayaklanmanın önderleri Celayirli Ahmet ile Karakoyunlu Kara Yusuf Osmanlı padişadı I. Bayezid’e sığınırlar. Timur önce Erzincan’ı alır, Doğu Anadolu’daki yerleşimleri yakıp yıkar, Suriye’ye kadar ilerler, Ankara’ya yönelir. I. Bayezid, Konstantinopolis kuşatmasını kaldırır, o da Ankara’ya doğru yola çıkar ve Timur’a yenilerek esir düşer (1402). Timur’un ordusunun daha üstün olduğu, savaşta Hindistan’dan getirdiği filleri de kullandığı ve bu savaşta da beşinci koldan yararlandığı düşünülüyor. Timur İzmir’e kadar gelir. Geldiğini duyup limandan ayrılan Hıristiyan donanmasına şövalyelerin kesilmiş kafalarını gülle olarak fırlatır.
- Anadolu’ya geldiğinde neredeyse 70 yaşındadır. Anadolu Beylikleri’ne yarı bağımsız olma hakkı tanımıştır.
- Anadolu’dan ayrılır, Çin seferine hazırlanmak üzere Semerkand’a döner. Ağır bir grip olur, tedavisinin ardından yola çıkar, Seyhun Nehri’ni geçer ve ölür (1405). Hiç kimsenin imparatorun cesedini Semerkand’a götüren arabanın perdesini açıp bakmaya cesaret edemediği söylenir.
- Abanoz ağacından bir tabuta konularak Semerkand’da Gur Emir’e gömülür.
- Mezarının üzerinde “Canlı olsaydım dünyayı titretirdim” yazar.
- Tüm seferleri boyunca 17.000.000 kişinin öldüğü ifade ediliyor.
- Timur tarihte, tek bir adam tarafından fethedilen en büyük ülkenin sahibidir.
- “Nasıl tek bir tanrı varsa, yeryüzünde de tek bir hükümdar olmalıdır” onun sözüdür.
- Timur, dünyayı sarsan son göçebe imparatordur.
- 1941 yılında Sovyet bilim adamı Gerasimov inceleme yapmak için mezarı açmak istediğinde Semerkand halkı mezarı açtırmamak için çok direnmiştir. Şehir halkı onun mezarında rahatsız edilmesi halinde felaketler olabileceğinden korkmaktadır. İlginçtir, mezarın açılmasından birkaç saat sonra Nazi Almanyası Sovyetler Birliği’ne saldırır. İkinci Dünya Savaşı’nda ölen Sovyet vatandaşları 20.000.000 kişidir.
- Gerasimov’un ceset üzerinde yaptığı incelemeler sonucunda Timur’un, ırkının ortalamasından daha uzun boylu, tüberküloza yakalanmış, sağ el ve ayağında hasar olan, kızıl saçlı biri olduğu anlaşılmıştır. Gerasimov ayrıca Timur’un kalıntılarından bronz büstünü yaptırmıştır.
- Timur’un büyük fetihleri olmasına rağmen, fethedilen yerler istikrarlı, sürekli bir idareye kavuşturulamamıştı. Cengiz Han’ın fetihleriyle karşılaştırılacak olursa, onun zaferleri Cengiz ve ardıllarınınki gibi sistemli olmamıştır. Cengiz Han fetihten sonra yeni toprağına nüfus yerleştiriyor, yönetim sistemi kuruyor sonra yoluna devam ediyordu. Timur ancak yaşamının son yıllarında çocuklarını yönetime hazırlamayı düşünmüştür.
- Timur’dan sonra Moğol İmparatorluğu’nun artık Batı Asya ile hiçbir ilişkisi olmayacak; Çin, duvarlarının arkasına çekilecek; Altınorda’dan kurtulan Slavlar, Türklere karşı Rus İmparatorluğu’nu kuracaklardır. Ankara Savaşı, Osmanlıları anayurtlarından kesinlikle ayırırken, Osmanlılar’ın Asyalı karakteri gitgide azalacak ve Osmanlılar hep Batı’ya doğru ilerleyecektir.
Altınorda, Babür Şah, Barlas Aşireti, Çağatay Ulusu, Celayirli Ahmet, Gerasimov, Gur Emir, I. Bayezid, Karakoyunlu Kara Yusuf, Keş Eyaleti, Maveraünnehir, Özbekistan, Şehr-i Sebz, Şehr-i Sebz’deki Timur heykeli, Semerkand, Semerkand Emiri, Şemsikar, Taşkent, Timurlenk, Türk-Hint İmparatorluğu, Türk-Moğol geleneği
2 Comments
Emir Timur Türk müdür?
Metehan Bey, Timur Moğol değildir, bu kesin. Bu yüzden Han ünvanını kullanamamış, bu prestije yaklaşabilmek için Moğol bir eş almıştır. Türk olduğu kabul edilir. Özbekler Timur’u kendilerine ata seçmiştir. Ancak o coğrafyada kimin Türk olduğunu ayırt etmek de zordur. Türkolog Jean-Paul Roux, Moğollar ile Türklerin kuzen olduğunu yazar.
İlginize çok teşekkür ederim.
Füsun Kavrakoğlu