Bizans İmparatorluğu 111| Konstantin Döneminde Konstantinopolis Yapıları 2

AYA İRİNİ VE HAVARİYYUN KİLİSESİ

Fotoğraf: www.oguztopoglu.com

• Aya İrini’nin Zeus, Afrodit veya Artemis Tapınağı üzerine inşa edildiğine dair bir görüş vardır.
• Aya İrini (Kutsal Barış Kilisesi), yeni başkentin ilk büyük kilisesidir.
• I. Konstantin’in 4.  yüzyılda yaptırdığı Aya İrini, 532’deki Nika Ayaklanması sırasında yandı ve I. Justinyen (527-565) tarafından yeniden yaptırıldı. Günümüze ulaşan yapı 738 depreminden sonra yapılan onarımın eseridir. Yapının çatı kısmı o dönemde yeni uygulanmaya başlanan kapalı Yunan haçı biçimindedir.
• İlk yapımından beri üç nefli bazilika planlıdır.
• Günümüze ulaşmış Atrium bölümü ve iki ana plan olan bazilika ve haçı bir arada barındırması açısından en önemli Bizans yapılarından biri olarak kabul edilir.
• Ruhban sınıfının oturduğu sintronon (apsisteki oturma basamakları) bölümü ayakta kalan İstanbul’daki tek örnektir.
• Üstteki silmelere kadar renkli mermer kaplı idi, Osmanlı döneminde sökülüp başka yapılarda kullanıldı.
• Apsiste yer alan köşeleri gözyaşı damlalı haç İkonaklast dönemin en ünlü haçıdır. İkonaklast dönemden izler taşıyan, dünyadaki tek yapı olduğu söylenir.
• Günümüzde taban mozaiği yerinde ahşap kaplama var. Sıvaların altının mozaik olduğu düşünülüyor.
• Etrafında üç sarnıç yer alıyor.
• Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda yer alan Aya İrini, tahta çıkan her padişahın ziyaret ettiği bir yer olmuş.
•  Osmanlı bir dönem eski silahları burada sergilemiş. 1887 yılında, sergilenen silahların bulunduğu bölüm kapatılıp, arkeolojik eserlerin sergilendiği ilk müzemiz burada kurulmuş. Akademisyen Wendy Shaw (1970-), bu gelişimi, Osmanlı müzesinin Helen-Bizans mirasına yönelişi olarak yorumlar. Bunun başlıca nedenleri arasında II. Abdülhamit’in tahta çıkışının ardından yürürlüğe konan anayasanın imparatorluğun çeşitli kültürlerinin Osmanlı şemsiyesi altına alınmasına olanak tanıması olarak görür.
•  Hanımlar mahfiline çıkan ahşap merdiven II. Mahmut döneminden günümüze ulaşmış.
• Narteksteki cam mozaikler, 1992 yılında burada verilen bir partide çıkan yangında yok olmuş.
• Havariyyun/Resuller Kilisesi, Büyük Konstantin’in kendisine yaptırdığı mozolenin çevresinde 550 yılında haç biçiminde inşa edilen ve zaman içinde emperyal kabristana dönüşen, başkentin Aya Sofya’dan sonraki en kutsal mekanı sayılıyordu.
• Büyük Konstantin’le birlikte onun soyundan 19, İmparator Justinyen soyundan da 17 kişinin gömülü olduğu lahitlerin yanı sıra; Kudüs’ten getirilen ve hem İsa’ya, hem de azizlere ait olduğuna inanılan kutsal kalıtlar, iskelet ve kemiklerin (rölikler) defnedildiği anıt mezarlar barındırıyordu. Kutsal Emanetler’in önemli bir bölümü burada korunuyordu.
• Burası 1204 Dördüncü Haçlı Seferi sırasında talan edildi, ganimetler Avrupa’nın çeşitli yerlerine dağıldı, en büyük pay Venedik’e düştü.
• Büyük Konstantin’in lahdinin ve na’şının kalıtları hiçbir yerde ortaya çıkmadı.
• İstanbul’un fethinden sonra kısa bir süre için Rum Ortodoks Patrikhanesi olarak kullanılmış, 1461 yılında yerine Fatih Camii yapılmıştır.