En önemli hanedanlardan biri. Bu dönem coğrafi genişleme dönemi oldu. Çin etkisinin Orta Asya içlerine yayıldığı, kuzeyde Kore’ye, güneyde Malezya’ya kadar ulaştığı, Budizm’in ülkeye girdiği dönem. Konfüçyüs’ün ilkeleri devlet felsefesi olarak benimsendi. MÖ 112 yılında İpek Yolu üzerinde Batı Asya ve Avrupa halkları ile ticaretin gelişmeye başladığı düşünülüyor. İlk ulusal kütüphane kuruldu. Kağıt icat edildi. Hatasız bir takvim geliştirildi. Devlet örgütlendi.
Han Hanedanı idaresinde Çin, tarihinin en parlak çağlarından birini yaşadı. Sonraki dönemlerin Çinlileri, kendilerini “Han’ın Çocukları” olarak adlandırdılar. İmparatorluk, Pasifik’ten Pamir Dağlarına, Kore’den Güneydoğu Asya’ya kadar genişletildi (1).
Baskıcı Qin Hanedanı’na karşı İmparatorluk çapındaki isyanlar köylü kökenli ast rütbeli subay Liu Bang ve aristokrat Xiang Yu önderliğinde sürdü. Liu Bang başkenti ele geçirdi, Xiang Yu ana Qin ordusunu yenilgiye uğrattı. İki asi lider dört yıl süren taht kavgasına başladı (2).
Beş yak öküzlü yastık, bronz, Batı Han Dönemi eseri, (MÖ 206-MS 8)
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Batı Han MÖ 206- MS 8
Batı Han Hanedanı’nın kurucusu Liu Bang, MÖ 209 yılında köylü ayaklanmasına katıldı. MÖ 202 yılında Xiang Yu’yu ve ordusunu kuşattı. Sonuçta Xiang Yu intihar etti. Liu Bang, İmparator Gaozu adıyla MÖ 202-195 arasında hüküm sürdü.
Yıllardır süren savaştan dolayı nüfus hayli azalmıştı. Ülke çapında bütün suçlulara af ilan edildi; toprak ve savaş köleleri serbest bırakıldı, askerlerin evlerine dönmelerine izin verildi, angarya azaltıldı. Qin Hanedanı’nda uygulanan askeri hizmetlere göre arazi ve ev takdim sistemine devam edildi. Han Hanedanı’nın ilk yıllarında Hunlar sürekli saldırdı. Güçlükle kurtulan Liu Bang, Hunların han ve kağanlarına kız verme ve sınır ticareti yapma gibi yollarla barış politikası uygulamaya başladı (3).
Liu Bang, halkına şu duyuruyu yapmıştı: Üç yasamız var: Adam öldüren öldürülür. Adam yaralayan yaralanır. Çalan soyulur. Geriye kalan Qin yasaları geçersizdir. Kimseye şiddet uygulama arzusunda değilim. Korkmayın.
İsyanlar sırasında yakılıp yıkılan Qin başkenti Xianyang yerine ona yakın Chang’an kentini başkent yaptı. Qin’in merkezi yönetim aygıtını olduğu gibi korudu (4).
Kapağı sekiz yaklı bronz kap, Batı Han Dönemi eseri (MÖ 206-MS 8).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Shanghai Müzesi, 2018.
İlk 50 yılda ekonomiyi canlandırmak, tarımı geliştirmek ve toprağı işleyenlere yardımcı olmak için önlemler alındı. 6 ila 12 yıl süren zorunlu hizmet kısaltılarak askerler tarımsal faaliyetlere yönlendirildi. Nüfus artışı özendirildi. Kendilerini köle olarak satan insanlar özgür bırakıldı ve vergiler düşürüldü (5).
Beşinci ve en büyük Han İmparatoru Wu /Wudi (MÖ 141-87) döneminde Çin’in hakimiyet bölgesi Vietnam sınırına dek yayıldı. Verginin bir kısmı ipek cinsinden ödenebiliyordu. Devlet bu ipeği pazarlıyor ve elde edilen kazanç devlet gelirine ekleniyordu (6). Çin zenginleşiyor, tarımda ve su yönetiminde ilerlemeler kaydediyordu. Kanal inşaatlarına girişildi, barajlar inşa edildi. İşlenmek üzere daha fazla arazi açıldı, tahıl ve birçok başka şeyin üretimi arttı. Ülke, altın çağını yaşıyordu. Üretim artışıyla birlikte ticaret de arttı. Özel tekellerin oluşmasını engellemek için devlet tekelleri kuruldu. Devletin önce tuz ve demir üretimini, daha sonra MÖ 119’da alkol üretimini tekeline alması, zanaatkar ve tüccarlara getirilen vergi sayesinde finanse edildi (7). Tuz tekeli derin yatakların açılmasını gerektiriyor ve bunun için mühendislere ihtiyaç duyuluyordu. Taşımacılık ve sulamada suyun kontrol altına alınması da mühendislik işiydi; su çarkları ve su değirmenleri kuruldu, ocaklarda su gücünden piston körüklerinde yararlanıldı (8). Han Hanedanı bayındırlık hizmetini daha büyük bir ölçekte sürdürdü (9). Ekonomideki bu gelişmeyi harekete geçiren unsurlar arasında bir tüccar dini olan Budizm’in gelişi; güney ve kuzeydeki fetihler, Han Hanedanı’nın Vietnam kıyıları boyunca ticaret yapan Suriyeli tüccarların yanı sıra Roma İmparatorluğu ile de temasa geçmesini sağlayan Hint-İran ticaretinin başlaması vardı. Han dönemindeki askeri, diplomatik, ticari büyümenin arka planını üretimdeki artış ve teknolojideki gelişme ile birlikte bu ticari etkinlik oluşturuyordu (10).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Dünya Sanat Tarihi, John Fleming, Hugh Honour, Alfa Basım Yayım Dağıtım, 2016. Sayfa 255.
(2) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 38.
(3) Çin Ansiklopedisi, Çin Uluslararası Radyosu, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2015. Sayfa 246-248.
(4) Kısa Çin Tarihi, sayfa
(5) A.g.e., sayfa 40.
(6) Rönesanslar, Jack Goody, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. Sayfa 255.
(7) Kısa Çin Tarihi, sayfa 40.
(8) Rönesanslar, sayfa 256.
(9) A.g.e., sayfa 253.
(10)A.g.e., sayfa 257.
Leave A Reply