En eski yazının Çin’de bulunduğunu ve MÖ 4000’lere ait olduğunu iddia edenler var. Xi’an (Şian) yakınlarında Banpo’da ortaya çıkarılan Yangshao kültürüne ait çömlek parçaları üzerinde, Çinli uzmanlar tarafından sayılar olarak yorumlanan işaretler bulunuyor. Ancak, bütün uzmanlar aynı fikirde değil (1).
Çince, kendi başlarına hiçbir anlam yükü olmayan soyut harflerin bir araya gelerek anlamlı kelimeler oluşturduğu bir dil değil. Her kelime, Hiyeroglif örneklerindeki gibi, kendi başına bir resim gibi. Dilbilimciler buna ideogram veya sinogram diyor (2). Çin yazı karakterleri, alfabeden farklı olarak ses belirtmek için kullanılmaz; bir tür resim yazısından türemiş logogramlardır. Alfabe ve hece yazısı olan fonogramların aksine, herhangi bir sesi veya heceyi değil doğrudan bir ifadeyi anlatırlar (3).
Çince karakterler köken itibariyle resim-yazısal olsa da her bir anlamın öğrenilmiş olması gerekir. Bu nedenden ötürü, Çince yazı bir resimyazı değil, karışık bir logografidir, bir biçimsel-heceyazısıdır (morpho-syllabography). Yani, Çince karakterler hem sesi hem anlamı içinde bulundurur ve yalnızca tanınmaları değil, tek tek öğrenilmeleri gerekir (4). Çin yazısının logografik ya da sözcük yazımlı yapısında karakterler fikirleri ya da somut objeleri değil, sözcükleri aktarır (5).
İyi şanslar yazıyor.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu
Uzmanların görüşüne göre ya antik Mezopotamya’da olduğu gibi eksiksiz yazıya ulaşmak için uzun bir eksik yazı dönemi yaşanır ya da eksiksiz yazının aniden ortaya çıkması bir ödünç almaya işaret eder (6). Bazı uzmanlar, neredeyse tümüyle gelişmiş yazının kuzey-merkez Çin’de MÖ 1400 civarında ani şekilde ortaya çıkışını, kültürel bir ödünç almanın kanıtı sayarak Çin yazısının bir Mezopotamya prototipinden esinlendiğini iddia ederlerse de bu sav ispatlanamamıştır (7).
Tek heceli antik Çincede, bir hece, çoğu durumda tam bir sözcük olan bir wen idi. Aynı wen, ilişkili sözcükler için de örneğin ağız wen’i, seslenmek için de kullanılırdı. Bu, erken Çin yazısına büyük bir çok yönlülük getirmişti (8). Klasik Çince, oldukça az im ile çok anlamın aktarılabildiği bir yazı türüdür.
Bir biçimbirim, bir anlam aktaran ve daha küçük anlamlı biçimlere parçalanamayan bir dilbilimsel birimdir. Her bir Shang karakteri bir logogramdır. Shang sisteminde iki çeşit logogram vardır: muğlaklığa çokça yol açan birim karakter wen’den sonra, sorunu çözmek adına birden fazla wen içeren bileşik karakterler (zi) oluşturuldu. Burada Çin yazısının benzersiz bir özelliği yatar: Bir fonetik (ses tanımlayıcı) ya da gösteren (anlam tanımlayıcı) hangi sözcüğün kastedildiğini belirtmeye yardımcı olması için wen’e eklenebilir. Bileşik zi karakteri, bir wen ile bu iki tanımlayıcıdan birinin birleşimidir (9).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Yazının Tarihi, Steven Roger Fischer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022. Sayfa 21.
(2) Ursula K. Le Guin Yorumuyla Tao Te Ching, Lao Tzu, Metis Yayınları, 2018.
(3) On Sözcükte Çin, Yu Hua, Jaguar Kitap, 2020. Sayfa 29.
(4) Yazının Tarihi, sayfa 15.
(5) A.g.e., sayfa 186.
(6) A.g.e., sayfa 179.
(7) A.g.e., sayfa 182, 183.
(8) A.g.e., sayfa 183.
(9) A.g.e., sayfa 184.
Leave A Reply