Edward Said’in Şarkiyatçılık tezi bir yandan Batı’nın Doğu’yu nasıl ötekileştirdiği, onu nasıl aşağıladığını gösterirken bir yandan da Batı düşüncesinin özünü oluşturan akıl, bilim, yöntem, siyaset, özgürlük, ahlak gibi aydınlanmacı, tüm Batılı bilgi kategorilerini de sorgular (1).
Sıklıkla postkolonyal teorinin en önemli düşünürü kabul edilen Said, 1914 yılında dünya üzerindeki toprakların yaklaşık %85’inin Avrupalı uluslar tarafından kolonileştirilmiş ya da hükümranlık altına alınmış olduğunu belirtir (2).
Oryantalist söylem, temel olarak klasik bilgi, dini kaynaklar, mitoloji ve gezgin hikayeleri olmak üzere dört ana kaynaktan beslenir (3).
Edward Said, oryantalist söylemin, Avrupa kültürünün Doğu’yu, Avrupalı olmayanı yönetmesini, üretmesini, denetim altına almasını ve manipüle etmesini, kültürel hegemonya kurmasını sağlayan bir disiplin oluşturduğunu savunur (4).
Oryantalizm, Doğu’yu “ötekileştirme” işlemidir. Said, Oryantalizmin yapısökümü (ideolojik eleştirisi) üzerine odaklanır (5). Batı’nın kurumlarını ve söylemlerini yapısöküme uğratarak dayandıkları kolonyalist ve emperyalist temelleri açığa çıkarır (6).
Said’e göre, Doğu ile ilgili metinler Doğu’yu yaratmıştır; Doğu’nun metinselliği ile onun gerçekliği arasında örtüşme yoktur. Batı’nın Doğu’yu nesneleştirerek tanımlama, temsili tek tip bir kimlik verme, onu Batı’nın istediği yönde dönüştürme, kontrol etme ve kendine bağımlı hale getirmeye hizmet etmektedir. Yani Batı bir tür ırkçılık yapmaktadır (7).
Said’in düşüncelerine benzer düşünceler Frantz Fanon, Aimé Césaire gibi düşünür/ aydın/ eylemciler tarafından daha önce de dile getirilmişti. Said’in bu düşünürlerden farkı, “Bilgi ile iktidar arasındaki karşılıklı kurucu ilişkileri ele alması ve bu ilişkileri göstermek ve kanıtlamak için edebi materyaller kullanmasıdır. Said’in çalışmasının farkı, Michel Foucault, Raymond Williams ve Antonio Gramsci’nin felsefelerini bir araya getirmesidir (8).
Şark sözcüğü Çin dahil Uzak Doğu’yu kapsayacak şekilde kullanılsa da Said Şarkiyatçılık adlı çalışmasında esas olarak Müslüman halkların yaşadığı topraklara atıfta bulunmaktadır. Ana odağı Ortadoğu hakkındaki Fransız yazınıdır (9).
İskambil Oynayan Odalık, Giuseppe Monticelli (1841-1879).
Napoli’de Capodimonte Müzesi’nde özel bir bölüm var. Bölümün girişinde şöyle bir yazı var: Burası, 18. yüzyıl başlarında gezilerle gelişen bir zevkin, egzotik temaların ve Şarklı eserlerin güzide bir seçkisini barındırmaktadır. Napolyon’un Mısır ve Suriye seferlerinden sonra (1798-1801) Oryantalizm, Neo- Pompei üslubuyla beraber çok gözde olmuştu. Bu akımla beraber, uzak yer ve devirlerden tarihi, sosyal ve mitik temalar erotizm esintisiyle yayıldı.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, 2019.
Yararlanılan Kaynak
(1) Sosyolojide Yakın Dönem Gelişmeler Dersi, Post-Kolonyal Teori Ünitesi, Anadolu Üniversitesi. Sayfa 199.
(2) A.g.e., sayfa 200.
(3) A.g.e., sayfa 205.
(4) A.g.e., sayfa 202.
(5) A.g.e., sayfa 203.
(6) A.g.e., sayfa 204.
(7) A.g.e., sayfa 203.
(8) A.g.e., sayfa 205.
(9) A.g.e., sayfa 203.
Leave A Reply