Japon fotoğrafçı Nobuyoshi Araki’nin bir eseri.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Pilevneli, Mandarin Otel, Bodrum, 2021.
İlk Japon şiirinin Shimane Eyaleti’ndeki bir tapınağın arazisinde tanrı Susanoo tarafından yazıldığına inanılır.
En eski Japon kitabı Kojiki, MS 712 yılında saraya sunulmuştur ve bir şiir kitabıdır (1).
Şiir farklı zamanlarda uta, waka veya tanka olarak bilinen, 5/7, 5/7 ve 7 heceli 5 dize halinde düzenlenmiş 31 heceden oluşan klasik bir nazım biçimidir (2). Osamu Dazai, “tanka, beş dizeden oluşan, klasik Japon şiiridir” (3); Haruki Murakami ise “Japon şiir türlerinden tanka klasik olarak 5/7/5/7/7 hece ölçüsü ile yazılır,” (4) diye yazarak tankaya değinmişlerdir. Bazı kelimelerin çift anlamlı olması, 31 hecede çok daha fazla şey söyleyebilmeyi sağlamıştır (5). Ama bu durum, şiirin kesin anlamı hakkında ihtilaf yaratmıştır (6).
Japonca sözcükler, Çin’den ithal edilen bazı sözcükler hariç, beş açık sesli harften biri ile biter. Dolayısıyla istense de istenmese de kafiye yapma olasılığı matematiksel olarak %20’dir. Kafiye ise yalnızca zor olduğunda ilgi çekici olur (7).
Japonlar uzun şiirler yazmamayı, kendilerini kısa formlarla ifade etmeyi seçmişlerdir.
İmparatorluk şairleri, imparatorluk ailesinin ölen bir üyesi için methiyeler yazmışlardır. Ancak defin geleneklerinin değişmesiyle birlikte bu tür metinlere artık ihtiyaç duyulmamıştır. Budist etki altında ölü yakmak normal hale gelmiş, ölüm ile ölü yakma arasındaki süre kısalmıştır. Matem şiirleri yazılması ve yas tutan kişiye asla unutulmayacağının garanti edilmesi şeklindeki eski uygulama bitmiştir. 8. yüzyıl saray şairlerinin bir diğer işlevi de ülkenin farklı bölgelerine yapılan gezilerde hükümdara eşlik etmek, saltanatının görkemini kutlayan şiirler yazmaktı (8).
Tüm eğitimli erkeklerin ve bazı kadınların öğrendiği klasik Çince’nin özlülüğü, bir dörtlükte bir waka’nın beş dizesinden çok daha fazlasını ifade etmeyi mümkün kılmıştır. Şairler, Çin dilini kullanma becerileri buna yetiyorsa elli hatta yüz dizelik Çince şiirler yazmışlardır (9). Waka şiirinde hoş görülen yabancı kökenli kelimeler, sadece Budist terimlerdi (10).
“9. yüzyılda Çince öğrenmenin prestiji öylesine yüksekti ki, tıpkı Sanskritçe ve eski Farsça bilginlerinin modern Hint ve İran dillerini küçümseyici bir şekilde anması gibi zaman zaman Japon dilinin “çarşı dili”, yiyecek satın almak ya da hizmetçileri emir vermek için kullanılan bir araç olmaktan öteye gidemeyeceği düşünülmüş olmalıdır,” diye yazmış Keene (11).
Şiir kur yapmada bir araç olarak kullanıldı. Bu, şiirin temel işlevlerinden biriydi. Erkekler ve kadınlar şiir alışverişinde bulunmuşlardır. Kur yapmak için şiirin kullanılması hat sanatının gelişmesini de teşvik etmiştir. Şiirin içeriğine uygun kağıt ve uygun siyahlıkta mürekkep de önemliydi, mevsimlik çiçekler eklenebilir ve uygun giyimli zarif bir haberciye de ihtiyaç duyulurdu. Kimonoların üzerine de şiirler işlenirdi. Aşk mektubu, şiir ve görsel sanatların birleşimine olanak sağlamıştı (12).
Yararlanılan Kaynak
(1) Japon Edebiyatının Zevki, Donald Keene, Vakıfbank Yayınları, 2023. Sayfa 35.
(2) A.g.e., sayfa 36.
(3) İnsanlığımı Yitirirken, Osamu Dazai, Tokyo Klasik, 2023. Sayfa 76.
(4) Birinci Tekil Şahıs, Haruki Murakami, Doğan Kitap, 2021. Sayfa 11.
(5) Japon Edebiyatının Zevki, sayfa 46.
(6) A.g.e., sayfa 47.
(7) A.g.e., sayfa 37.
(8) A.g.e., sayfa 41.
(9) A.g.e., sayfa 43.
(10) A.g.e., sayfa 71.
(11) A.g.e., sayfa 43.
(12) A.g.e., sayfa 44.
Leave A Reply