Seramik 8 Ubeyd Kültürü 1 (MÖ 5500-4000)

Fotoğraf: Lawrence Public Library

MÖ 6. bin yılda Kuzey Mezopotamya, adını Kuzey Suriye’deki Tell Halaf bölgesinden alan Halaf Kültürü ile karakterize edilir. Halaf yerleşimleri küçük, yuvarlak ve dikdörtgen şeklinde karışık mimariye sahip, boyalı çanak çömleklerin bulunduğu bir kültürle tanınır.  Halaf Kültürü ilk olarak Suriye ve Irak’ın kuzeyinde ortaya çıkmış, Dicle ve Fırat vadileri boyunca Anadolu’nun içlerine kadar yayılmıştır.

Halaf yerleşimleri Orta ve Yukarı orta ve Yukarı Fırat bölgelerinde ve yukarı Dicle’de görülür. Ayrıca Fırat’ın batısında, Akdeniz kıyılarına doğru da yer alırlar.

Ubeyd Kültürü ise yine MÖ 6. binyılda ama bu defa Güney Irak’ta yeşerir.

İki kültür arasındaki en büyük fark, Halaf’ta sosyal eşitsizlik belirtisi görülmezken, Ubeyd toplumunda hiyerarşik yapıyı düşündüren kanıtlar vardır.

Ubeyd’deki farklı büyüklükte konutların varlığı ve anıtsal yapılar toplumsal eşitsizliği akla getirmiştir. Bu durum, takip eden Geç Kalkolitik Dönem’de (MÖ 5. binyılın ikinci yarısı ile MÖ 4. binyılın tamamı) daha belirgin hale geliyor.

Ubeyd evleri büyük bir merkezi salon veya avluya sahiptir ve 3 parçalıdır. Halaf’a göre, hane kompozisyonu farklıdır. Ubeyd evleri 70 ila 100 metrekare iken, Halaf yuvarlak evlerinin çapları 3 ila 5 metre arasında değişir. İki toplum arasında çok farklı da bir organizasyon vardır. Halaf’ta ortak depolama yapılırken, gıda işleme faaliyetleri de komünal temelli bir organizasyona işaret eder. Buna karşın Ubeyd’de depolama ve gıda hazırlama gibi faaliyetlerin hane bazlı yapıldığı anlaşılmaktadır.

Geç Ubeyd evresine tarihlenen çok sayıda sade, seri üretim kase ele geçmiştir. Bu dönemde, ince ve boyalı seramikler azalmış, sade kaplar ortaya çıkmıştır. Bu yeni çanak çömlek kategorisi özensiz yapılmıştır ve saman katkılıdır. Katkı olarak saman kullanılması, hamurdaki samanın yanarak sıcak havanın nüfuz edeceği boş alanlar bırakması nedeniyle kaselerin daha hızlı pişmesine olanak sağlar. Yapılan kazılarda saman yüzlü seri üretim kaselerden başka, tekstil üretimi için ağırşaklar, pişirme kapları ve depolama kapları bulunmuştur.

Yararlanılan Kaynak

Eşitsizliğin Doğuşu, Prof. Dr. Francesca Balossi Restelli, Arkeo Atlas, Sayı: 2024/01.