
Güneyde, Anhui’de kullanılan ahşap çay karışım makinesi.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Çay Müzesi, Hangzhou, 2018.
Çin’de çay başlıca iki bölgede, Batı Çin’de Sichuan ve Yangtze Nehri’nin güneyinde kalan Orta Çin eyaletlerinde yetiştirilmeye başlanmıştır. 8. yüzyıldan itibaren devlet çayı tekeli altına almıştır. Moğolistan’dan gelen iyi atlar çay karşılığında satın alınıyordu (1).

Doğal olarak, ilk demlikler Çin’de yapıldı. Sırsız, kırmızı toprak demlikler kapağı ve ağzı ile ilk şeklini burada aldı. Aslında Çinliler çayı demir bir kapta kaynatıyordu. Toprak Çin demlikleri Amsterdam’a gelince, ilk taklitleri Delft’te yapılmaya başlandı (2).
Yukarıdaki demlikler Tang Hanedanı dönemine ait.
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Çay Müzesi, Hangzhou, 2018.
Çin’de Yunnan Eyaleti’nde, 300 yaşındaki çay ormanları devlet koruması altında.
Çin’de kokulu, tütsülenmiş, siyah-yeşil-oolong çaylar üretilmektedir. En kuvvetli siyah Yunnan; tanini düşük, aroması güçlü Keemun; kurutulmuş bambu yapraklarına paketlenen, kuvvetli, acı Bamboo; hafif füme tadı olan, küçük yapraklı Tchang; siyah Çin çaylarının karışımı Rus Karavanı; aromatik, ince kıvrılmış Chingwoo; ahşap üzerinde çok yavaş kurutulan, belirgin bir füme tadı olan Lapsang Souchong en meşhur siyah Çin çaylarındandır. Chunmee, iç pazarda en çok tüketilen yeşil çaydır. Gunpowder yeşil çayların en iyi cinsidir, küçük yapraklıdır (3).
Genelde Çin’de en çok yeşil çay içilmektedir (4). Çin’de ve Japonya’da yeşil çaya hiçbir şey katılmaz. Tibet’te çay tüketimi çok fazladır. Tabletlerden ayrılan parçalar soğuk suya konur ve saatlerce kaynatılır. Servis yapılmadan tuz ve yak öküzünün sütünden yapılmış tereyağı ilave edilir ve küçük tahta kaselerde içilir (5) (Tibet’te içtim, pek tavsiye etmem).

Çayın macun kıvamındaki hali harici olarak romatizma ağrıları için kullanılmış. Taocular çayın ölümsüzlük iksirinin önemli bir parçası olduğunu iddia etmişler. Budistler meditasyondan kaynaklanan uyuşukluk halini önlemek için kullanmışlar. Bitki çayları yüzyıllardan beri gerek zevk için gerek ilaç olarak içilmiştir. Çinliler arasında popüler olan krizantem çayı, sindirim sorunlarında çözüm için içilen portakal çiçeği çayı, C vitamini deposu olarak bilinen kuşburnu, uykusuzluğa iyi geldiğine inanılan çuha çiçeği çayı ve ıhlamur en bilinenleridir (6).
Fotoğraf: Füsun Kavrakoğlu, Çay Müzesi, Hangzhou, 2018.
Tabiatında yang özellikleri ağır basan kişiler için yeşil çayın daha uygun olduğuna inanılır. Siyah çayın mide ve dalağa iyi geldiği, hazmı kolaylaştırdığı; beyaz çayın diş ağrısına iyi geldiği; koyu çayın kan yağını ve kolesterolü düşürdüğü; oolong çayının yüksek proteinli ve yağlı yemeklerden sonra içmeye uygun olduğu çünkü yağ yakılmasına yardım ettiği düşünülür (7).
Çinliler asırlardan beri çiçek, meyve ve yağlar kullanarak kokulu çaylar elde etmektedir. Bu çaylara süt ilavesi uygun değildir ama bal veya şeker ile tatlandırılabilirler. Meyvalı olanlar soğuk çay için idealdir (8).
1850 yılına kadar dünya çay ticaretini Çin kontrol etmiş. 1800’lerin başlarına gelindiğinde, dünyadaki tüm çay talebinin %90’ını Çin karşılıyordu (9). Geleneksel ihraç malları olan ipeğe ve porselene, İngilizlerin 18. yüzyılda büyük susuzluğunu çekmeye başladıkları çay da eklendi. 19. yüzyıla girilirken, yıllık 10,5 milyon kilo çay ihraç ediliyordu. Çay, iki ülke için de önem kazandı: Britanya’nın yıllık gelirinin onda biri çay vergisinden sağlanıyordu (10).
Günümüzde dünya çay pazarı 18 milyar dolara ulaştı. Dünya çay tüketiminin %97’si siyah, %3’ü yeşil çaydan oluşuyor. Dünyada 30 ülkede çay yetiştiriliyor. Toplam üretimin %80’i Asya’da. Üretimde ilk sırada 13,8 milyon ton ile Çin yer almakta. Dünyada çay yetiştiriciliği yapılan toplam alanın %64’ü Çin’de, %10’u Hindistan’dadır. Çay üretiminde Kenya, Türkiye ve Sri Lanka ilk beşte yer almaktadır (11).
Yararlanılan Kaynaklar
(1) Çin Simgeleri Sözlüğü, Wolfram Eberhard, Kabalcı Yayınları, 2000. Sayfa 81.
(2) Teas & Tisanes, Jill Norman, Dorling Kindersley, 1989. Sayfa 32.
(3) A.g.e., sayfa 10-14.
(4) Çin Simgeleri Sözlüğü, sayfa 82.
(5) Teas & Tisanes, sayfa 9.
(6) A.g.e., sayfa 24, 25.
(7) Hangzhou Çay Müzesi bilgilendirme levhası.
(8) Teas & Tisanes, sayfa 20.
(9) Çin İmparatorluğu, Philip Steele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Sayfa 28.
(10) Kısa Çin Tarihi, Gordon Kerr, Say Yayınları, 2021. Sayfa 117.
(11)araştırma.tarimorman.gov.tr, Ürün Raporu Çay 2023.
Leave A Reply